Od 1 stycznia 2025 roku Polska planuje wprowadzenie systemu kaucyjnego. Co oznacza, że stanie się 17. krajem w Unii Europejskiej, który zdecydował się na to rozwiązanie. Z końcem ubiegłego roku system ten wprowadziła Rumunia. Tylko w pierwszych miesięcy od wdrożenia zebrano tam ponad 20 milionów opakowań. Czy Polska jako drugi co do wielkości rynek opakowań w UE powtórzy ten sukces? Jak ten system będzie działać?
Rumunia wprowadziła system kaucyjny 30 listopada 2023 roku. Już w pierwszych miesiącach po wdrożeniu wskaźnik recyklingu wzrósł z 11,3 do 93%. System jest obowiązkowy dla wszystkich firm produkujących, importujących lub sprzedających napoje w butelkach jednorazowego użytku. Obejmuje blisko 80 tys. punktów zbiórki. Jeden punkt przypada średnio na 240 mieszkańców. Rocznie ma być tam oddawanych nawet 7 mld opakowań po napojach. W Rumunii kaucja wynosi 0,50 rumuńskiego leja (około 44 grosze).
System rumuński zarządzany jest przez konsorcjum RetuRO i integruje rozwiązania do inteligentnego zarządzania odpadami. Co umożliwia efektywne gromadzenie danych, raportowanie oraz zarządzanie dokumentami. Dzięki temu Rumunia osiągnęła bardzo dobre wyniki w krótkim czasie. W styczniu 2024 roku zebrano 2,2 miliona opakowań, a w lutym już 18 milionów.
Rumunia, do zintegrowania systemu kaucyjnego wykorzystała oprogramowanie Sensoneo do inteligentnego zarządzania odpadami. Pozwala on m.in. na rejestrację podmiotów, gromadzenie danych, systemy ERP (Enterprise Resource Planning), raportowanie i zarządzanie dokumentami. Sensoneo działa obecnie w pięciu krajach europejskich. Oprócz Rumunii, również na Słowacji, Malcie, w Irlandii i na Węgrzech.
Jak to będzie działać w Polsce?
System kaucyjny w Polsce będzie obejmował butelki PET o pojemności do 3 litrów, szklane do 1,5 litra oraz metalowe puszki do 1 litra. Do ceny tych produktów doliczone będzie 50 groszy kaucji. Konsument odzyska ją przy zwrocie opakowania.
Nowe przepisy będą zobowiązywać producentów, importerów i właścicieli marek, do ich odbierania oraz osiągnięcia minimalnych poziomów selektywnej zbiórki. Wskaźniki te będą wzrastać: od 77% w 2025 roku do 90% w 2029 roku. Jeśli firmy nie osiągną tych limitów, zostanie na nie nałożona opłata produktowa.
“Wprowadzenie systemu umożliwi zebranie co najmniej 90% opakowań wprowadzonych na rynek, co znacząco zmniejszy presję na środowisko i ograniczy zaśmiecanie. Obecnie w systemach gminnych zbiera się jedynie 43% butelek PET. Z czego tylko 20% jest ponownie wykorzystywanych. System kaucyjny w naszym kraju może, podobnie jak w Rumunii, zrewolucjonizować te statystyki” – komentuje Marek Nowakowski, General Director Exorigo-Upos SRL Romania.
W Polsce jeden punkt zbiórki ma przypadać na około 1 033 mieszkańców – to cztery razy mniej niż w Rumunii. Co wpłynąć może na motywację osób do oddawania pustych opakowań. W odróżnieniu od rumuńskiego systemu, w Polsce będzie działać jednak dwóch jego operatorów. Firma Zwrotka – powołana przez Grupę Biosystem oraz Ogólnopolską Izbę Gospodarczą Ochrony Środowiska oraz PolKa, utworzona przez Fundację Odzyskaj Środowisko.
Do zbiórki opakowań będą zobowiązane sklepy detaliczne. Te o powierzchni powyżej 200 m² będą zobligowane do przyjmowania butelek i puszek, podczas gdy mniejsze punkty handlowe będą mogły dobrowolnie dołączyć do systemu. Co istotne, każdy przedsiębiorca wprowadzający produkty na rynek będzie miał możliwość powołania własnego podmiotu zajmującego się zbiórką opakowań. Nowe regulacje nie określają sposobu w jaki ma odbywać się ich zbiórka – każdy podmiot zajmujący się ich gromadzeniem będzie miał swobodę w wyborze metody. Warto podkreślić, że konsument nie będzie musiał okazywać dowodu zakupu przy zwrocie butelki lub puszki.
Pierwsze sklepy już wprowadziły butelkomaty
Najwięcej powstało ich w sieci Lidl. Na przełomie 2023 i 2024 roku utworzono 21 butelkomatów. Za zwrot butelki klient otrzymuje pięć groszy w formie kuponu rabatowego. Firma podała, że w pierwszym miesiącu klienci otrzymali w ten sposób 100 tys. zł i dokonali wymiany dwóch milionów butelek na kupony.
W sieci Carrefour uruchomiono urządzenia do zbiórki puszek i plastikowych butelek pod nazwą PETfur w 10 lokalizacjach. Automaty wprowadzono również w Biedronce w czterech sklepach. Oddają one pięć groszy w formie vouchera, ale nie więcej niż 50 zł. Co oznacza możliwość zwrotu do tysiąca butelek. Automaty do odbioru butelek zainstalowała też sieć Kaufland.
Cały czas trwają jeszcze dyskusje na temat różnych aspektów systemu kaucyjnego. Nie jest jeszcze do końca ustalone, czy i na jakiej zasadzie będzie doliczany podatek VAT do kwoty kaucji. A także jak będzie przebiegało jej rozliczanie w całym łańcuchu dostaw. Ponadto, firmy będą musiały wygospodarować odpowiednie pomieszczenia oraz zorganizować obsługę do odbioru opakowań kaucyjnych. Co wymaga od nich odpowiedniego przygotowania. Część przedsiębiorców postulowała nawet o opóźnienie wdrożenia systemu o rok – na 1 stycznia 2026 roku.
