Czy polskie przedsiębiorstwa są gotowe na ESG?

Równolegle do ukazania się sierpniowego wydania magazynu ITwiz, w Unii Europejskiego końca dobiegają wieloletnie prace nad stworzeniem zintegrowanego podejścia do informowania interesariuszy na temat stopnia, w jakim poszczególne przedsiębiorstwa integrują czynniki środowiskowe, społeczne oraz ładu korporacyjnego ESG (Environmental, Social, Governance) do bieżącej działalności.

Przyjęcie powyższych regulacji pod postacią m.in. Dyrektywy w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (Coraporate Sustainability Reporting Directive) łączy się z pojawiającymi się wątpliwościami odnośnie zasadności raportowania danych niefinansowych (podsycanych kryzysem energetycznym i geopolitycznym wymuszających skupienie się na przetrwaniu), jak i paniką kadry zarządzającej, na której nowe obowiązki raportowe wymuszają transformację dotychczasowego sposobu funkcjonowania ich przedsiębiorstw.

Jednocześnie dla tych, którzy wciąż liczą na zmianę kierunku w jakim tematyka ta będzie wpływała na ich działalność biznesową, historia pokazuje, że miejsce w którym znaleźliśmy się stanowi zwieńczenie dekad kształtowania się i formalizowania podejścia do zrównoważonego rozwoju i tym samym pełna integracja jest nieunikniona. A to z kolei rodzi szereg wymagań i wyzwań względem działalności operacyjnej oraz warstwy IT przedsiębiorstw, do których przedsiębiorcy nie są do końca gotowi.

Zrównoważony rozwój, ESG – jak rozumieć, co oceniać?

Dzisiejszy status zrównoważonego rozwoju jako megatrendu wynika z wielu lat prób mierzenia kondycji przedsiębiorstw w sposób, który integrowałby zarówno dane finansowe i niefinansowe. I tak, już lata 80. XX wieku stanowiły przełom w kontekście kształtowania pojęcia zrównoważonego rozwoju. Potwierdzeniem dla rosnącego zainteresowania nim była publikacja raportu, który Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) zleciła Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju. W 1987 roku wydano raport Our Common Future, w którym zdefiniowano pojęcie zrównoważonego rozwoju jako: „rozwój odpowiadający obecnym potrzebom bez uszczerbku dla możliwości spełnienia swoich potrzeb przez przyszłe pokolenia”.[1]

Ukształtowana w ten sposób definicja była za szeroka na potrzeby bieżącego wykorzystania w ramach prowadzenia biznesu, skutkując wypracowaniem nowych koncepcji CSR (Corporate Social Responsibility) oraz ESG. Definicja CSR wskazuje, że koncentruje się ona na ocenie zewnętrznych działań organizacji, wpływu jej decyzji na wartości i cele społeczeństw. Pojęciem szerszym jest ESG. W XXI wieku obserwowane jest coraz większe zainteresowanie tym, czy istnieje “uzasadnienie biznesowe” dla społecznej odpowiedzialności biznesu poza wskazaniami altruistycznymi i etycznymi, co przeniosło globalną debatę w kierunku koncepcji “zrównoważonego rozwoju” oraz praktyk i ryzyk środowiskowych, społecznych i ładu korporacyjnego, a tym samym do ESG.

ESG odnosi się do wszystkich elementów niefinansowych, które mogą mieć wpływ na wyniki finansowe przedsiębiorstw, dlatego uwzględnienie tych czynników w działalności organizacji jest ważnym narzędziem do ograniczania ryzyka, co jest szczególnie cenne z perspektywy interesariuszy.[2]

Tak zdefiniowane pojęcie ESG wciąż pozostawia przestrzeń do interpretacji i może przyjmować odmienne wymiary w zależności od przedsiębiorstwa. W końcu w różnych obszarach są one narażone na ryzyko oraz w różnych obszarach wpływają na otoczenie zewnętrzne.

Jak ocenić gotowość przedsiębiorstw na ESG?

Inwestorzy – oraz szerzej interesariusze – dążą do uzyskania informacji o wszystkich aspektach wpływających na wartość, finanse oraz odporność przedsiębiorstwa, a tym samym poszukują oni również informacji o działalności organizacji z perspektywy ESG. W połączeniu z wyznaczonymi kierunkami transformacji do gospodarki niskoemisyjnej nasila to presję wywieraną na biznes. Główną siłą, która ma im umożliwić ocenę ESG, są regulacje, a w przypadku Unii Europejskiej szczególnie wymogi raportowania według wspomnianego wcześniej CSRD. Dyrektywa ta zastępuje obowiązującą dyrektywę 2013/34/UE (NFRD), do której część przedsiębiorstw zdążyła już przywyknąć i której wymogi nauczyła się spełniać.

CSRD rozszerza obowiązek sprawozdawczości zarówno w kontekście liczby przedsiębiorstw, które podlegać będą dyrektywie, jak i zakresu i rodzaju ujawnień. Obecnie pod NFRD podlega mniej niż 12 000 przedsiębiorstw, natomiast pod CSRD szacuje się, że będzie to ok. 50 000. CSRD wprowadza unijne standardy sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju, European Sustainable Reporting Standards ESRS.

Według przyjętych standardów organizacje powinny ujawniać zarówno informacje dot. wskaźników ESG, jak i informacje o planach, strategii i celach w zakresie zrównoważonego rozwoju, w ujęciu jakościowym i ilościowym. Dodatkowo w celu umożliwienia porównania przedsiębiorstw w wymiarze ESG, CSRD wskazuje, że organizacje powinny dokonywać ujawnień zgodnie z wymogami Taksonomii UE, będącej mostem między ujawnieniami finansowymi oraz niefinansowymi.

Taksonomia UE zobowiązuje przedsiębiorstwa, do ujawniania informacji dotyczących udziału obrotów, nakładów inwestycyjnych oraz wydatków operacyjnych pochodzących ze zrównoważonej działalności, to jest działań na rzecz realizacji 6 zdefiniowanych celów środowiskowych. Ocena więc gotowości na ESG w kontekście spełnienia oczekiwań interesariuszy do otrzymania wiarygodnej, porównywalnej informacji sprowadza się do oceny ujawnień organizacji z zakresu ESG.

Raport = rezultat działań operacyjnych i strategicznych

Należy jednak pamiętać, że same ujawnienia stanowią rezultat realizowanych w przedsiębiorstwie procesów i podejmowanych działań oraz decyzji. Gotowość powinniśmy rozłożyć na czynniki pierwsze, które razem przedstawiają rzeczywisty obraz przedsiębiorstwa z perspektywy ESG. Należą do nich:

1. Pomiar, czyli wskaźniki, mierniki i cele – co organizacja monitoruje, jakie wskaźniki kalkuluje. Czy zbiera dane pozwalające na pomiar jej wpływu na otoczenie, ale też otoczenia zewnętrznego no nią.
2. Integracja ESG w procesach, czyli zarządzanie, ryzyko, strategia – jak przedsiębiorstwo uwzględnia uzyskane dane i jak je wykorzystuje, czy przyjęło odpowiednie polityki i procedury, czy je stosuje, kto za nie odpowiada. Czy podejmując decyzje inwestycyjne, analizuje czy nie narażą one organizacji na ryzyko ESG. Czy realizując proces zarządzania ryzykiem, uwzględnia możliwe przerwy w dostawach wynikające z obniżonego poziomu wody i zablokowania szlaków wodnych. Czy definiując strategię biznesową uwzględnia jak zmieni się rzeczywistość transformująca się do gospodarki niskoemisyjnej – zmieniające się preferencje konsumentów, nowe regulacje itd.
3. Wiarygodna prezentacja, czyli raporty – czy organizacja jest w stanie przedstawić interesariuszom (wewnętrznym i zewnętrznym) na potrzeby raportów rocznych oraz pojawiających się zapytań kompleksowe informacje o w.w. wymiarach.

Jaka jest dotychczasowa ocena przedsiębiorstw w kontekście działania i raportowania ESG?

Analiza dostępnych na rynku opracowań, uzupełniona o własną ekspertyzę rynkową wskazują, że największe polskie przedsiębiorstwa (dotychczas podlegające pod NFRD) jedynie w umiarkowanym stopniu są gotowe na nowe wymogi sprawozdawczość. Wynika to m.in. z:

• liczby i szczegółowości wymaganych ujawnień w ramach CSRD / ESRS – jakościowych i ilościowych,
• zakresu ich gromadzenia (z całej organizacji, analogicznie jak dane finansowe na potrzeby sprawozdawczości finansowej),
• liczby źródeł, z których możliwie jest uzyskanie danych ESG oraz ich różnorodnego formatu i konieczności konsolidacji: dostawcy płatności rachunków, systemy organizacji, dostawcy zewnętrzni, dane rynkowe, arkusze czy dane ankietowe itd.
• kalkulacji wskaźników i ich raportowania w czasie rzeczywistym, pozwalając na dynamiczne wykorzystanie tych informacji w ramach realizowanych procesów,
• struktury raportowania według określonych wymogów, odmiennej od dotychczasowych doświadczeń – mimo że powszechnie na rynku stosowane są wybiórcze standardy raportowania zrównoważonego rozwoju, takie jak GRI to w kontekście struktury ujawnień oraz ich rzeczowości pozostawiają one przestrzeń do poprawy,
• obowiązku zewnętrznej weryfikacji raportów zrównoważonego rozwoju zgodnie z CSRD / ESRS.

IT kluczem do sukcesy – dla raportujących oraz wykorzystujących informacje

Rozwiązania oraz narzędzia IT mogą okazać się niezbędnym wsparciem w kontekście odpowiedzi na wyzwania napotykane przez przedsiębiorstwa we wspominanych wymiarach przygotowania się do ESG, tj. raportowania zgodnego z CSRD / ESRS, a w szczególności:

• zapewnienia jednego systemu integracji danych (pochodzących z różnych źródeł), umożliwiającego przypisanie odpowiedzialności za ich gromadzenie,
• wbudowania definicji i metodyk kalkulacji wskaźników umożliwiających bieżące monitorowanie ich wartości oraz zarządzania nimi,
• generowania na zapytania użytkowników cyklicznych raportów w kontekście w.w. informacji stanowiących możliwe źródło dla realizowanych w organizacji procesów strategiczno – zarządczych, np. monitorowania ryzyka, analizy osiągniętych celów i podejmowania decyzji strategicznych itd.,
• wbudowania struktury raportów CSRD / ESRS, z możliwością wskazywania odpowiedzialności odpowiednich jednostek organizacyjnych za poszczególne jego części, co prowadzić może do usprawniania procesu budowy jego treści oraz wskazywania referencji pomiędzy jego elementami.

Z drugiej strony znajdują się odbiorcy raportów zrównoważonego rozwoju, dla których możliwości IT będą kluczowe dla odpowiedniego wykorzystania ogromnej bazy danych ESG, która powiększać się będzie z każdym rokiem sprawozdawczości zgodnej z CSRD / ESRS. Wizja przyszłości, tj. ok. 50 000 przedsiębiorstw w UE, które będą ujawniać informacje w sposób wystandaryzowany i zweryfikowany (każda kilkaset wymogów jakościowych i ilościowych), tworzy niezaadresowaną jeszcze potrzebę przetwarzania tych danych oraz ich wykorzystywania.

Wiemy, że UE wykona pierwszy krok ułatwiający agregację takowych danych, jako że obowiązkowe będzie cyfrowe oznaczanie wskaźników / metryk w raportach. Przedsiębiorstwa będą również musiały udostępniać dane za pośrednictwem przyszłej, unijnej bazy danych European Single Access Point (ESAP). ESAP zapewniać będzie punkt dostępu do publicznych informacji finansowych i związanych ze zrównoważonym rozwojem na temat spółek z UE i produktów inwestycyjnych UE.

Na rynku pojawi się ogromna baza danych, która wydaje się dostarczać zunifikowane i gotowe do porównania dane. Rozszerza to możliwości budowania metodyk oceny ESG przedsiębiorstw, np. rozwoju Ratingów ESG. Przestrzeń na wykorzystywanie np. algorytmów uczenia maszynowego i otrzymywania lepszych jakościowo wyników ocen przyczyni się do opracowania wspólnego języka oceny ESG, a w rezultacie lepszego dostępu do informacji i bardziej świadomych decyzji biznesowych.

Gotowość na nieuniknione

Nadchodzące wydarzenia niewątpliwie będą wymagały dostosowań polskich oraz innych europejskich przedsiębiorstw na podstawie ich dotychczasowych doświadczeń w kontekście zarządzania i raportowania ESG. Rozwiązania technologiczne stanowić mogą wsparcie, umożliwiające im spełnienie wymogów sprawozdawczych CSRD / ESRS, oczekiwań interesariuszy przy zachowaniu sprawności operacyjnej, bez nadmiernych obciążeń (procesowych, systemowych i kadrowych).

Czyżby kreowała się wizja przyszłości, w której przedsiębiorstwo i jego interesariusze stworzą definicję zrównoważonej działalności, następnie otrzymają niezbędne dane dzięki wiarygodnej, zunifikowanej sprawozdawczości, które stanowić będą podstawę do rzeczywistej oceny z perspektywy ESG i podejmowania świadomych decyzji biznesowych? Pracy jest dużo, ale możliwe korzyści przybliżą nas o krok do bardziej zrównoważonego biznesu, z szacunkiem dla przyszłych pokoleń.

Maja Ciechańska, senior EY Polska, zespół transformacji strategicznej i zrównoważonego rozwoju; Piotr Pilarowski, menedżer EY Polska, ekspert transformacji strategicznej i zrównoważonego rozwoju

[1] Bowem H.R., “Social Responsibilities of the Businessman”, University of Iowa Press, 2013 rok, s.6
[2] Pollman E.,“Corporate Social Responsibility, ESG, and Compliance”, University of Pennsylvania Carey Law School, 2021 rok, s.5