Po to, aby udział tego sektora w krajowej gospodarce był na tym samym poziomie co w Unii Europejskiej – wynika z raportu przygotowanego przez Polski Instytut Ekonomiczny we współpracy z Software Development Association Poland (SoDA) i Poland.Business Harbour. Obecnie specjaliści IT stanowią ok. 3,5% wszystkich zatrudnionych w Polsce i jest to jedna z niższych wartości w UE – średnia unijna to 4,5%. Optymizmem nie napawa także współczynnik specjalistów mogących zapełnić lukę w najbliższych latach, wskazują twórcy raportu.
W drugim kwartale tego roku przedstawiciele SoDA informowali, że aktualne zapotrzebowanie polskiej branży IT na osoby z doświadczeniem deweloperskim wynosi ok. 300-350 tys. osób. Oznaczało to wzrost względem 2021 roku, kiedy organizacja ta szacowała skalę luki kadrowej na ok. 250-300 tys. specjalistów. W wspomnianym wcześniej raporcie, szacuje się z kolei, że obecnie liczba specjalistów IT potrzebnych „od zaraz” może wynosić ok. 150 tys. osób. Badania przygotowano z użyciem odmiennych metodologii, a rozbieżność liczbowa nie oznacza, że skala problemu zmalała jednak na przestrzeni ostatnich miesięcy – w najnowszej analizie luka kadrowa rozumiana jest liczba najpilniej potrzebnych specjalistów IT.
“Z punktu widzenia polskiej gospodarki, IT jest w tym momencie prawdopodobnie najbardziej rozwojowym sektorem. Ta branża jest horyzontalna i wspomaga postępującą optymalizację i automatyzację wielu innych gałęzi gospodarki, w których zatrudnienie naturalną koleją rzeczy może się zmniejszać” – komentuje Konrad Weiske, wiceprezes SoDA. “Przygotowanie młodych specjalistów do funkcjonowania na rynku, na którym wysoka część procesów jest zautomatyzowana i stale cyfryzowana, powinno stanowić priorytet naszego państwa. Biorąc pod uwagę czas, jaki upływa od momentu rozpoczęcia przez przyszłego specjalistę odpowiedniej edukacji bądź szkoleń do momentu, w którym staje się on doświadczonym pracownikiem, powinniśmy bezzwłocznie nasilić działania na rzecz zwiększenia kadr” – dodaje.
Popyt przerasta podaż
W Polsce zatrudnionych jest ok. 586 tys. specjalistów IT. Jak już wspomniano stanowią oni 3,5% całej siły roboczej w kraju – to 1% mniej od średniej unijnej, natomiast od lidera – Szwecji – dzieli Polskę aż 4,5%. Przez ostatnie dziewięć lat w Polsce przybyło 192,5 tys. zatrudnionych specjalistów IT (+1%). Autorzy badania podkreślają, że jest to wzrost wynikający głównie z przyczyn strukturalnych, to znaczy wzrostu ogólnej liczby zatrudnionych, a także z rozwoju sektora IT. Plasujący się na tym poziomie obecny udział zatrudnienia pracowników sektora IT w całym rynku jest jednak zdecydowanie niewystarczający.
Jakość usług IT w Polsce jest na tyle wysoka, że są one stale eksportowane do innych krajów Europy, do USA czy na Bliski Wschód. Jednocześnie w konsekwencji niedoboru mocy przerobowych konkurencyjność Polski względem krajów, z którymi rywalizujemy o udział w międzynarodowym, zglobalizowanym rynku nowych technologii, nie osiąga pełnego potencjału – głównie przez braki kadrowe, wskazują twórcy analizy. Tylko 61% przedsiębiorstw biorących udział w badaniu zatrudniło w 2021 roku tylu specjalistów, ilu planowało. Czynnikami, które na to wpłynęły, były m.in. zbyt mała liczba zgłoszeń oraz zbyt wysokie oczekiwania płacowe kandydatów. W konsekwencji niektóre firmy zmuszone były dostarczyć projekty z opóźnieniem lub odmawiać realizacji nowych projektów – niemożność przyjęcia nowych zleceń zasygnalizowało ok. 20% badanych firm.
Jak się okazuje, problem nie jest tymczasowy. Wpływ na ciągły niedobór specjalistów IT ma i będzie miała malejąca liczba absolwentów kierunków technicznych. Co więcej, widoczny jest nie tylko spadek bezwzględnej liczby absolwentów (ten ma podłoże w niżu demograficznym), ale także odsetka osób kończących kierunki techniczne wśród wszystkich absolwentów uczelni w kraju. I tak, od 2017 roku w Polsce spada liczba absolwentów kierunków z grupy STEM (science, technology, engineering, mathematics) czyli osób najczęściej kierujących się do pracy w zawodach spełniających kryteria „specjalistów IT”. Polska wypada jednak zdecydowanie gorzej, gdy spojrzymy na relatywne zmiany liczby specjalistów IT. W latach 2012-2021 liczba specjalistów IT w Polsce wzrosła o ok. 50%. W takim ujęciu Polska znalazła się na 17. miejscu wśród państw Unii. Największe wzrosty wśród państw z dużą liczbą specjalistów (ponad 200 tys.) odnotowały Portugalia (136%), Francja (80%) czy Holandia (64%).
Jak czytamy w raporcie, Polska ma jeden z najniższych w Unii Europejskiej odsetek kobiet, które kończą kierunki informatyczne (15,5% przy średniej unijnej wynoszącej 19,1%). Zwiększenie liczby nowych absolwentek kierunków informatycznych jest więc ogromną szansą na stopniowe zapełnianie luki kadrowej, uważają twórcy badania. Proces ten wymaga jednak czasu. To ważne zjawisko może znacząco wpłynąć na rynek pracy IT wyłącznie w perspektywie długoterminowej – dla badanych przedsiębiorstw największą przeszkodą w realizacji nowych projektów jest brak pracowników posiadających już doświadczenie na poziomie mid oraz senior. Przedsiębiorcy wskazują też, że absolwenci kierunków informatycznych, niezależnie od płci, muszą nabyć doświadczenie typowo biznesowe. Po ukończeniu studiów dysponują głównie szeroką, lecz powierzchowną wiedzą teoretyczną. Ciężar szkolenia ich np. z biznesowych aspektów implementacji rozwiązań IT czy w zakresie kompetencji komunikacyjnych spoczywa na barkach pracodawców, a koszty wdrażania absolwentów w system biznesowy wciąż rosną.
Przede wszystkim edukacja
W swoim ostatnim raporcie płacowym SoDA zaznaczała, że niemal wszyscy zrzeszeni przedsiębiorcy planują w 2023 roku zwiększyć zatrudnienie. Ograniczone możliwości realnego zwiększania kadry pracowniczej w wielu przypadkach spowalniają jednak proces rozwojowy polskich firm. W badaniach przeprowadzonych na potrzeby ostatniego Barometru Nastrojów SoDA, 46% ankietowanych przyznało, że problemy rekrutacyjne będą miały negatywny wpływ na ich firmę. Optymizm w tej kwestii wykazało tylko 34% respondentów. Taki rozkład głosów jest prawdopodobnie zgodny z doświadczeniami rekrutacyjnymi firm w ostatnich latach.
75% przedsiębiorców ankietowanych w ramach nowego badania PIE, SoDA i Poland.Business Harbour zgadza się z tezą, że zagraniczne firmy IT przyciągają spory odsetek pracowników w skali całego rynku, natomiast 71% przyznaje, że polski rynek IT pozostaje wyraźnie uzależniony od koniunktury za granicą. 50% zgadza się także, że osób kształcących się na ścieżce umożliwiającej zostanie specjalistą IT jest po prostu zbyt mało. Analiza dynamiki zmian liczby specjalistów IT w Polsce na tle Unii Europejskiej przeprowadzona w ramach wspomnianej analizy wykazała, że zwiększenie liczby specjalistów IT w Polsce w ostatnich 10 latach w całości wynikało z trendów ogólnoeuropejskich – wzrostu liczby pracowników ogółem i wzrostu odsetka specjalistów IT.
“Długofalowy model rozwijania polskiej bazy specjalistów IT powinien opierać się na lokalnym kształceniu specjalistów. Standardy płacowe w polskich firmach informatycznych są na tyle atrakcyjne, że możemy określić polski sektor IT jako przyczyniający się do ograniczenia migracji zarobkowej” – uważa Konrad Weiske. “Dopóki działające w Polsce firmy IT gwarantują konkurencyjne warunki, korzyści płynące z kształcenia specjalistów z tego sektora są wymierne i nie wiążą się z realnym ryzykiem utraty wykształconej kadry. Nawet jeśli branża doraźnie radzi sobie z brakiem doświadczonych specjalistów np. rekrutując pracowników z zagranicy, to korzystniejsza dla niej byłaby możliwość pozyskania ich na bieżąco w kraju” – dodaje.
Pozorny wzrost
Autorzy badania zaznaczają, że liczba specjalistów IT w Polsce zwiększyła się w latach 2012-2021 prawie wyłącznie o taką wartość, jakiej można by oczekiwać na podstawie tempa wzrostu liczby specjalistów IT w Unii Europejskiej (po odjęciu tempa wzrostu łącznej liczby pracowników w gospodarkach unijnych). Oczekiwana wartość to w tym wyliczeniu 189 tys. osób, natomiast w Polsce przybyło 192,5 tys. specjalistów IT. Taki wzrost jest więc zgodny z trendem rozwoju sektora IT w całej gospodarce europejskiej. W rezultacie tak zwany czynnik lokalny (krajowy), pokazujący, o ile faktycznie zwiększał się udział sektora w zatrudnieniu w skali całej gospodarki, jest bliski 0.
Powyższe wnioski dowodzą, że Polska wciąż może wykształcić przewagi konkurencyjne wobec państw Unii Europejskiej w obszarze IT. Z kolei kraje, które wykazały przewagę kadrową, to np. Portugalia (czynnik krajowy osiągnął wartość 63% zaobserwowanego wzrostu liczby specjalistów IT), Francja (37%) i Holandia (22%). Dla przykładu, Portugalia wyróżnia się wysokim odsetkiem absolwentów kierunków technicznych wśród wszystkich absolwentów studiów (trzeci wynik w Unii Europejskiej). Kraj ten przyciąga też wielu specjalistów IT z zagranicy. Portugalskie władze państwowe i samorządowe wykorzystują ten trend, wspierając inwestycje w IT i B+R, co sprawia, że Portugalia coraz częściej jest określana mianem europejskiej doliny krzemowej. Być może kraj z Półwyspu Iberyjskiego powinien stanowić dla Polski przykład, podsumowują twórcy raportu.
