W Polsce powstał jeden z największych nowych ekosystemów logistyczno-technologicznych ostatnich lat — system kaucyjny dla opakowań. Rozwijana przez Omecon platforma &UP® stanowi fundament działania jednej z organizacji odpowiedzialnych za jego funkcjonowanie. Jacek Zacharewicz, Business Development Manager w Omecon, opowiada o technologii, od której zależy sprawność całego systemu.
Jakie były największe wyzwania związane z wprowadzeniem systemu kaucyjnego na polskim rynku?
Kluczowe było zapewnienie sprawnego działania i koordynacji wszystkich procesów składających się na obsługę kaucji – od zgromadzenia danych na temat wprowadzonych do obrotu opakowań i środków pobranych tytułem kaucji, przez przyjęcie opakowań zwrotnych od konsumentów, po rozliczenie ich zwrotów.
Największym wyzwaniem dla organizacji zaangażowanych w ten projekt – niezależnie od tego, czy mówimy o obszarze IT, organizacji procesów, czy przebudowie modeli biznesowych – była nieuchronność terminu uruchomienia systemu kaucyjnego 1 października 2025 roku.
Wyzwaniem był też fakt, że nie funkcjonował dotąd w Polsce, na podobną skalę system typu DRS (Deposit Return Scheme – przyp. red.). Wszystkie strony zaangażowane w obsługę kaucji stały przed podobnymi wątpliwościami – jaki system wybrać, jak go skonfigurować i jak dostosować do wymogów ustawowych.
Wedle różnych prognoz system kaucyjny w Polsce obejmować będzie kilkadziesiąt miliardów opakowań rocznie, może nawet blisko 100 mld. Takie wartości oznaczają zatem poważne wymagania w zakresie stabilności oraz wydajności funkcjonowania rozwiązania IT. Co więcej, system DRS musi być zdolny do działania w takiej skali już od pierwszych dni po wprowadzeniu systemu kaucyjnego.
Takie systemy funkcjonują już na innych rynkach, w Niemczech od 2023 roku.
To prawda. W praktyce okazuje się jednak, że mamy do czynienia z innymi procesami. O ile podstawowa funkcjonalność DRS wydaje się podobna, to są to znacząco różne rozwiązania biorąc pod uwagę polskie uwarunkowania. Znaczące różnice widać np. w kontekście rejestracji i rozliczeń opakowań. Jest to zresztą podstawowy mechanizm całego systemu.
Duże znaczenie ma też skala rozwiązania. Wedle różnych prognoz system kaucyjny w Polsce obejmować będzie kilkadziesiąt miliardów opakowań rocznie, może nawet blisko 100 mld. Takie wartości oznaczają zatem poważne wymagania w zakresie stabilności oraz wydajności funkcjonowania rozwiązania IT. Co więcej, system DRS musi być zdolny do działania w takiej skali już od pierwszych dni po wprowadzeniu systemu kaucyjnego.
Omecon dotychczas specjalizował się przede wszystkim w obsłudze sektora logistycznego. Jak platforma &UP® sprawdza się w kontekście obsługi systemu kaucyjnego?
Bardzo dobrze. Przewagą platformy &UP® jest fakt, że jest to rozwiązanie od lat obsługujące podobne wolumeny transakcji w logistyce, dystrybucji i handlu. Mamy bogate doświadczenia o skali porównywalnej z prognozowanymi obciążeniami systemu kaucyjnego. Z naszej perspektywy oznacza to gwarancję stabilnego działania naszej platformy nawet w czasie pełnego obciążenia. Posiadamy sprawdzone rozwiązania. Nie musimy eksperymentować z technologią.
Wróćmy do wyzwań związanych z obsługą kaucji.
Liczba opakowań, które należy zarejestrować, przewieźć i rozliczyć – a więc skala procesów kaucyjnych – przekłada się na wolumen i złożoność stojących za nimi operacji finansowych. Kaucja za każde objęte systemem opakowanie musi być właściwie wypłacona i rozliczona.
Odrębną kwestią pozostają oczywiście operacje logistyczne. W kontekście systemu kaucyjnego mówi się o konieczności przewiezienia nawet 300 tys. paczek z opakowaniami dziennie. Taka skala operacji odpowiada dużej firmie logistycznej, która musi skoordynować działanie tysięcy pojazdów i tras, po których się poruszają oraz funkcjonowanie setek sortowni. W tym kontekście również nie ma miejsca na eksperymenty.
Przy takiej skali operacji logistycznej ogromnego znaczenia nabierają kwestie optymalizacji kosztów. Nawet niewielkie usprawnienia mogą przełożyć się na znaczącą optymalizację kosztów. Doświadczenia Omecon w tym obszarze są silnym atutem platformy &UP®. Nasze rozwiązania wspierają zarządzanie obsługą podobnych wolumenów operacji logistycznych u największych firm transportowych.
Jak zorganizowany jest proces rozliczania kaucji i odbioru opakowań?
Na rynku mamy dziś kilku kluczowych operatorów kaucyjnych. Naszym klientem jest Kaucja.pl, która – podobnie jak inni – współpracuje z producentami wprowadzanych na rynek opakowań objętych systemem kaucyjnym. W praktyce są to największe firmy, takie jak Maspex, Coca-Cola, PepsiCo, Nestle, czy Żywiec Zdrój. Oferują one swoje produkty w objętych kaucją opakowaniach plastikowych, metalowych i szklanych.
Każdy producent, wprowadzając na rynek produkt jest zobowiązany do zasilenia systemu kaucyjnego kwotą odpowiadającą sprzedanej liczbie opakowań. Rolą operatorów kaucyjnych jest rozliczenie kaucji w oparciu o pochodzące od producentów dane sprzedażowe oraz informacje o opakowaniach zebranych w dziesiątkach tysięcy punktów sklepowych.
Proszę pamiętać, że systemem kaucyjnym obligatoryjnie objęte są sklepy o powierzchni powyżej 200 m.kw., choć mniejsze placówki również biorą w nim udział. Postrzegają to jako szansę na pozyskanie lub utrzymanie klientów. Mówimy zatem o dużej złożoności i zróżnicowaniu objętych systemem placówek i rozwiązań technologicznych.
Duże znaczenie mają tu zatem rozbudowane mechanizmy integracyjne po stronie systemu DRS, a także wydajność całej platformy. Na to nakładają się też kwestie związane z koniecznością zapewnienia weryfikacji i kontroli rozliczeń, bezpieczeństwa danych, a także zapobiegania potencjalnym nadużyciom.
W kontekście systemu kaucyjnego mówi się o konieczności przewiezienia nawet 300 tys. paczek z opakowaniami dziennie. Taka skala operacji odpowiada dużej firmie logistycznej, która musi skoordynować działanie tysięcy pojazdów i tras, po których się poruszają oraz funkcjonowanie setek sortowni. W tym kontekście również nie ma miejsca na eksperymenty.
O jakich zabezpieczeniach mowa?
W całym systemie dużą wagę położono na kwestię bezpieczeństwa i separacji danych. Pojawia się tu kolejny paradoks, bo mówimy przecież o odpadach, surowcach wtórnych. Proszę jednak zwrócić uwagę, że dostęp do naszego systemu będą mieć różne, często konkurujące ze sobą, firmy wprowadzające opakowania na rynek.
Producenci zgłaszając liczbę takich opakowań raportują de facto poziom sprzedaży poszczególnych wyrobów. Dla takich firm nie ma cenniejszych danych niż te, dotyczące sprzedaży. W tym samym systemie znajdą się też informacje o liczbie konkretnych opakowań przyjmowanych w poszczególnych punktach odbioru, a to z kolei pozwala wnioskować o kwotowej i ilościowej sprzedaży konkretnych towarów w ujęciu regionalnym.
Trudno o bardziej wartościowe tajemnice handlowe w sektorze FMCG. W tym kontekście wyśrubowane wymagania w zakresie bezpieczeństwa nie dziwią.
W jaki sposób zbierane są opakowania od konsumentów?
Większość placówek staruje z obsługą kaucji w trybie manualnym. To pracownik sklepu będzie odpowiedzialny za przyjmowanie, sortowanie opakowań i rozliczanie kaucji. Niektóre placówki mają do dyspozycji automaty zwrotne RVM (Reverse Vending Machine – przyp. red.). Automatyzują one ten proces. Klient sam wrzuca do nich opakowania zwrotne.
Można spodziewać się, że docelowo to właśnie za pośrednictwem takich automatów będziemy najczęściej odzyskiwać opakowania. Tym większe będzie zatem znaczenie funkcji integracji i automatyzacji pozyskiwania informacji o zebranych opakowaniach i naliczonych kaucjach.
Osobną, ale istotną dla sklepów kwestią jest też wygospodarowanie przestrzeni do składowania zebranych opakowań, zwłaszcza tych, wykorzystywanych na potrzeby produktów szybko psujących się.
Przewagą platformy &UP® jest fakt, że jest to rozwiązanie od lat obsługujące podobne wolumeny transakcji w logistyce, dystrybucji i handlu. Mamy bogate doświadczenia o skali porównywalnej z prognozowanymi obciążeniami systemu kaucyjnego. Z naszej perspektywy oznacza to gwarancję stabilnego działania naszej platformy nawet w czasie pełnego obciążenia. Posiadamy sprawdzone rozwiązania. Nie musimy eksperymentować z technologią.
Innymi słowy, system DRS pośredniczy w wymianie informacji między producentami towarów, operatorem i sklepami, które zbierają opakowania od konsumentów?
W kontekście systemu kaucyjnego cykl życia każdego opakowania rozpoczyna się od transakcji sprzedaży, dajmy na to, napoju, który następnie jest wypijany. Plastikowa butelka wraca do sklepu. Pakowana jest w worek, który następnie trafia do sortowni. Na koniec zaś odzyskane butelki trafiają do zakładu przetwarzania plastiku. Powstaje z nich granulat, a z niego może zostać wyprodukowana kolejna butelka. W założeniu jest to niemal obieg zamknięty.
Plany zakładają ponowne wykorzystanie 95% surowca. Podobnie w przypadku aluminium. Mówiąc o złożoności procesu warto zauważyć, że opakowania plastikowe powinny podlegać sortowaniu m.in. ze względu na kolor. Trochę bardziej złożony jest natomiast proces obsługi opakowań szklanych, które często wracają do producenta. Muszą być jednak pogrupowane m.in. pod kątem wzoru butelki czy koloru szkła.
Założeniem wdrażanego właśnie systemu kaucyjnego jest zapewnienie uniwersalności operacyjnej. Opakowanie można oddać w dowolnym sklepie, niezależnie od miejsca zakupu. To nowa jakość w porównaniu z rozwiązaniami stosowanymi do niedawna choćby w przypadku butelek po piwie. Ale jest to też nowe wyzwania związane z koniecznością konsolidacji danych i centralizacji rozliczeń. Niezbędna jest też skrupulatna kontrola finansowa, a także rozbudowane mechanizmy wykrywania nadużyć, zarówno na etapie zbiórki opakowań, jak również ich transportu i sortowania.
Każde nadużycie, np. powtórny zwrot tego samego opakowania oznacza, że ktoś inny nie dostanie należnych mu środków. Bardzo ważna jest tu zatem transparentność rozwiązania.
W jaki sposób te wymagania adresuje platforma &UP®?
W odpowiedzi na wymagania regulatora, ale też w oparciu o nasze obserwacje, rozbudowaliśmy system &UP® o elementy przeciwdziałania nadużyciom. Elementy istotne w kontekście wszystkich etapów procesu DRS. Mam tu na myśli m.in. mechanizmy analityczne pozwalające wyłapywać nietypowe transakcje i anomalie w działaniu poszczególnych elementów systemu – od etapu zbiórki opakowań, przez logistykę, po wypłaty kaucji. Niezbędna jest tu duża efektywność analiz. Mówimy bowiem potencjalnie o ogromnej liczbie transakcji o stosunkowo niewielkiej wartości.
Całościowa kontrola jest niezbędna także na etapie transportu opakowań. W niektórych obszarach procesy logistyczne związane z przewozem opakowań są objęte nawet większymi restrykcjami i wymaganiami formalnymi niż dystrybucja farmaceutyczna.
Tego rodzaju procesy, w kompleksowy sposób muszą być zaadresowane na poziomie systemu DRS. Dokładnie w ten sposób system &UP® funkcjonuje na rzecz Kaucja.pl.
Zaimplementowaliśmy na platformie &UP® także rozbudowaną logikę finansową w zakresie faktur, rozliczeń i zestawień. Już na etapie wdrożenia w Kaucja.pl nasze rozwiązanie dostosowywaliśmy też do zmieniających się przepisów dotyczących systemu kaucyjnego. Jest to istotne, bo nierzadko nawet proste zmiany legislacyjne mają wpływ na rozliczenia i raportowanie finansowe.
Jakiego rodzaju zmiany dokonano w ramach – znanej dotąd głównie z sektora logistyki – platformy &UP®? Jakie dodatkowe wymagania systemu kaucyjnego musiała spełnić?
Na przestrzeni lat nasze rozwiązanie sprawdziło się w kontekście wielu procesów logistycznych o różnej skali i charakterystyce. Na potrzeby specyfiki DRS musieliśmy w pewnym stopniu uprościć procesy zaszyte w standardowej funkcjonalności platformy &UP®. Nadal oczywiście jesteśmy gotowi do ich rozbudowy, gdyby zaistniała taka potrzeba.
Dzięki wykorzystaniu standardowych funkcji systemu &UP® byliśmy w stanie znacząco przyspieszyć wdrożenie rozwiązania DRS. Równolegle jednak, rozbudowaliśmy go o obsługę kodów EAN, a także funkcje integracyjne i komunikacyjne z systemami sklepowymi oraz automatami zwrotnymi.
Oczywiście zaimplementowaliśmy na platformie &UP® także rozbudowaną logikę finansową w zakresie faktur, rozliczeń i zestawień. Już na etapie wdrożenia w Kaucja.pl nasze rozwiązanie dostosowywaliśmy też do zmieniających się przepisów dotyczących systemu kaucyjnego. Jest to istotne, bo nierzadko nawet proste zmiany legislacyjne mają wpływ na rozliczenia i raportowanie finansowe.
Znacząco rozwinęliśmy także wspomniane wcześniej mechanizmy antyfraudowe. Doświadczenia z innych rynków pokazują, że skala nadużyć w systemach kaucyjnych sięga nawet 10%.
Na potrzeby zapobiegania nadużyciom zbudowaliśmy dedykowany komponent analitycznej hurtowni danych. Jego rolą jest bieżąca analiza wszystkich operacji i wykrywanie odstępstw od normy – czy to na etapie rozliczeń, wypłat kaucji, czy transportu. W przypadku wykrycia anomalii, rozliczenia w danym punkcie mogą np. zostać wstrzymane do czasu przeprowadzenia dokładniejszej analizy.
Jaki jest potencjał rynkowy rozwiązania &UP® w kontekście szeroko rozumianych potrzeb ekosystemu kaucyjnego?
Dostosowaliśmy system &UP® do specyfiki procesów DRS na potrzeby Kaucja.pl. Wygraliśmy też przetarg na dostarczenie jednego z kluczowych elementów centralnego systemu zarządzania opakowaniami.
Nasze rozwiązanie będzie pełnić rolę centralnej bazy danych wszystkich opakowań wprowadzanych przez producentów działających na polskim rynku. Jako Omecon mamy zatem bardzo mocną pozycję w kontekście funkcjonowania polskiego systemu kaucyjnego. Co więcej, widzimy dalsze perspektywy rozwoju w tym obszarze.
Na rynku nie będzie zapewne większej liczby operatorów kaucyjnych, jednak mamy wiele do zaproponowania operatorom logistycznym, którzy chcą zaangażować się w ten ekosystem. Jestem przekonany, że lwią częścią rynku DRS stanowić będą firmy logistyczne wyspecjalizowane w obsłudze odzyskiwania opakowań zwrotnych.
Z pewnością nie będzie to jedna firma logistyczna, tylko cała sieć współzależnych operatorów dysponujących zintegrowanymi systemami TMS. W tym obszarze także wygrywamy wieloletnim doświadczeniem i sprawdzonym rozwiązaniem. Naszą przewagą jest rozbudowana funkcjonalność logistyczna, obejmująca nie tylko zarządzanie przewozami, ale też mechanizmy identyfikacji przesyłek, a także kontroli i optymalizacji procesów.
Obsługi przewozów kaucyjnych, podobnie jak innych procesów związanych z obsługą opakowań zwrotnych, nie da się realizować bez odpowiedniego systemu IT. Niezbędne są zautomatyzowane narzędzia do identyfikacji i śledzenia worków z opakowaniami, a także kompleksowe raportowanie. Bez takich rozwiązań operator nie będzie wiedział co przewozi i w jaki sposób ma to rozliczyć, nie wspominając nawet o reagowaniu na nadużycia. W kontekście takich potrzeb Omecon ma wiele do zaoferowania.
Planujemy wykorzystać nasze doświadczenia na rynkach międzynarodowych. Mamy gotowe rozwiązanie, które jesteśmy w stanie dostosować do specyfiki procesów DRS w innych krajach.
