Zrównoważony rozwój centrów danych – wartość dodana czy wymóg prawny?

Intensywny rozwój sektora technologii – a wraz z nim sektora centrów danych – jest nieunikniony. Wynika to z potrzeby zapewnienia możliwości przetwarzania dużej liczby danych w związku z rosnącymi potrzebami i coraz szerszym zastosowaniem sztucznej inteligencji. Digitalizacja postrzegana jest także jako narzędzie, które ma wspomagać gospodarkę unijną w procesie transformacji w kierunku neutralnej dla klimatu i bardziej odpornej gospodarki.

Technologie już teraz wspierają proces dekarbonizacji chociażby w takich sektorach jak rolnictwo, transport czy energetyka, a zapotrzebowanie w tym zakresie będzie rosnąć. Jednocześnie, sektor nowych technologii (w tym sektor centrów danych) ma ogromny wpływ na środowisko, dlatego obowiązujące i nadchodzące regulacje niewątpliwie wymuszą na nim zmiany i konieczność dalszego rozwoju w sposób zrównoważony, minimalizując swój negatywny wpływ na środowisko i zasoby naturalne.

Środowiskowy wpływ centrów danych i konieczność jego redukcji

Szacuje się, że sektor technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) odpowiada za 5 do 9% całkowitego globalnego zużycia energii elektrycznej i za ponad 2% emisji na świecie. Centra danych i sieci transmisji danych odpowiadają za ok. 1–1,5% globalnego zużycia energii, a udział ten wzrośnie do 8% do roku 2030(1). Centra danych wymagają także wykorzystania dużej ilości zasobów wodnych, jak i generują różnego rodzaju odpady.

Tymczasem w ramach Europejskiego Zielonego Ładu (EZŁ), Unia Europejska wyznaczyła sobie ambitne cele
w obszarze zrównoważonego rozwoju, takie jak:

• cele w obszarze redukcji emisji i osiągnięcia neutralności klimatycznej do roku 2050 (a potem dążenie do ujemnych emisji);
• przejście gospodarek państw członkowskich UE na model gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ), a więc model gospodarczy, w którym wydłuża się cykl życia produktów, optymalizuje się wykorzystanie surowców, promując ponowne wykorzystanie i recykling odpadów.

Ustawodawca europejski przyjmuje kolejne regulacje prawne i nakłada na przedsiębiorców konkretne obowiązki, które mają przybliżyć UE do osiągniecia celów określonych w EZŁ. Obowiązki te wymagają od przedsiębiorców z jednej strony rzetelnego informowania o swoim wpływie na środowisko i zasoby naturalne, a z drugiej – podejmowania konkretnych działań, które ten negatywny wpływ mają minimalizować. Wpisanie kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem w prowadzenie biznesu staje się zatem nie tylko trendem i elementem budowania przewagi konkurencyjnej, ale i obowiązkiem prawnym (z karami za non-compliance).

Regulacje mające na celu wdrożenie założeń EZŁ obejmują także sektor centrów danych. W swoich dokumentach strategicznych Komisja Europejska zwraca uwagę chociażby na potrzebę zwiększenia efektywności energetycznej centrów danych, jak i szerszego wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych oraz energii odpadowej, tak aby centra danych stały się neutralne klimatycznie do roku 2030 .

Warto zauważyć, że potrzebę rozwoju procesów digitalizacji z poszanowaniem zasad zrównoważonego rozwoju dostrzega także rynek. W roku 2021, z inicjatywy Komisji Europejskiej i przy wsparciu Parlamentu Europejskiego i Rady, powstała tzw. European Green Digital Coalition (EGDC) – grupa przedsiębiorstw, których głównym celem jest maksymalizowanie korzyści dla zrównoważonego rozwoju wynikających z digitalizacji. W ramach swoich prac grupa ta skupia się m.in. na rozwoju energo- i zasobooszczędnych technologii i usług, jak i na wypracowaniu metod i narzędzi do oceny wpływu technologii na środowisko i klimat. Grupa ta wypracowuje także standardy dla branży – jak chociażby: wytyczne w zakresie oceny śladu węglowego(2) czy wytyczne pomagające deweloperom, dostawcom i nabywcom rozwiązań cyfrowych lepiej zrozumieć i minimalizować wpływ środowiskowy tych rozwiązań(3).

Wytyczne te mogą okazać się bardzo pomocne biorąc pod uwagę nadchodzące wyzwania związane z redukcją negatywnego wpływu środowiskowego centrów danych.

Obowiązki raportowe dedykowane centrom danych

Jednym z narzędzi, które mają sprzyjać rozwojowi wysoko energooszczędnych i zrównoważonych centrów danych, jest obowiązek raportowania przewidziany w dyrektywie EED(4) i sprecyzowany w rozporządzeniu delegowanym 2024/1364(5). Obowiązek ten dotyczy centrów przetwarzania danych, które osiągają zapotrzebowanie zainstalowanej infrastruktury informatycznej na energię elektryczną w wysokości minimum 500 kW(6).

Właściciele i operatorzy takich centrów danych zostali zobowiązani do zbierania i publikowania (na wspólnym unijnym szablonie) danych, obejmujących informacje i kluczowe wskaźniki, które są istotne w odniesieniu do efektywności energetycznej oraz śladu wodnego centrów przetwarzania danych. Dane te to informacje i kluczowe wskaźniki efektywności w ww. obszarze takie jak m.in. informacje o powierzchni pomieszczeń centrum danych, zainstalowanej mocy czy wynikach uzyskanych przez centrum w ostatnim pełnym roku kalendarzowym według danych wskaźników efektywności m.in. zużycia energii, wykorzystania mocy czy ciepła odpadowego i zużycia wody. Zestaw informacji i wskaźników podlegających raportowaniu może być w przyszłości rozszerzany.

Zebrane w ramach raportowania dane mają mieć zastosowanie do pomiaru podstawowych parametrów zrównoważonego charakteru centrów przetwarzania danych, tj.: efektywności wykorzystywania energii, ilości energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii, ponownego wykorzystania wytwarzanego ciepła odpadowego wytwarzanego przez centra, efektywności chłodzenia, efektywności zużycia węgla czy wykorzystywania wody słodkiej. Dane te powinny zostać zebrane i przekazane do unijnej bazy danych – poprzez krajowy system sprawozdawczości (o ile taki system został utworzony w danym państwie członkowskim)(7). Najbliższy termin przekazania danych to 15 maja 2025 r.; następnie dane należy przekazywać co roku.

Opisane wymogi sprawozdawcze wobec centrów przetwarzania danych stanowią pierwszy krok w kierunku przyjęcia przez UE obowiązkowych celów środowiskowych dla centrów danych. Mają one być przedmiotem analizy ze strony Komisji Europejskiej (KE) i posłużyć do stworzenia w przyszłości wspólnej unijnej platformy systemu oceny zrównoważonego charakteru centrów w UE i następnie nowych regulacji dotyczących transformacji sektora ICT. Dostęp do danych zebranych w wyniku raportowania – poza KE – zagwarantowano także państwom członkowskim; publicznie udostępniane dane będą agregowane, na poziomie państw członkowskich i Unii, aby zachować w poufności informacje dotyczące danego centrum danych.

Dlatego wyzwaniem na dziś dla właścicieli i operatorów centrów danych, podlegających obowiązkowi raportowania, jest odpowiednie przygotowanie do obowiązkowego raportowania opisanych powyżej danych – w tym określenie zakresu raportowanych danych(8) i zebranie wymaganych informacji. Póki co polski ustawodawca nie wprowadził kar za uchybienie obowiązkowi raportowania. Brak zebrania danych i niezłożenie raportu może jednak negatywnie wpłynąć na wiarygodność danego podmiotu i postrzeganie go przez kontrahentów, partnerów biznesowych i podmioty udzielające finansowania.

W dalszej perspektywie właściciele i operatorzy centrów danych będą zapewne musieli spełnić konkretne wymogi, które, póki co nie są jeszcze znane.

Co istotne, opisane powyżej regulacje nie są jedynymi, które wymuszają na właścicielach i operatorach centrów danych zbieranie danych o ich wpływie na środowisko i zrównoważony rozwój.

Raportowanie kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem

Poza obowiązkiem raportowania dot. centrów danych, niektórzy właściciele lub operatorzy centrów danych będą zobowiązani do składania szczegółowych sprawozdań w zakresie zrównoważonego rozwoju, zgodnie z krajowymi regulacjami implementującymi dyrektywę CSRD(9).

Dyrektywa ta wymaga szczegółowego raportowania, w jaki sposób działalność danego podmiotu wpływa na kwestie związane ze zrównoważonym rozwojem. Obowiązek raportowania wynikający z CSRD ma docelowo objąć wszystkie duże przedsiębiorstwa, jak i przedsiębiorstwa małe i średnie, notowane na rynkach regulowanych(10).

Nowe regulacje dotkną pośrednio także tych przedsiębiorców, którzy sami nie będą zobowiązani do raportowania zgodnie z CSRD (czyli np. średnie przedsiębiorstwa nienotowane na giełdzie). Wynika to z tego, że ich kontrahenci zobowiązani do raportowania będą musieli w swoich raportach uwzględnić informacje o swoich łańcuchach wartości. Wymusi to na mniejszych kontrahentach konieczność zbierania danych na potrzeby raportowania przez ich kontrahentów, ale i podjęcia działań mających na celu minimalizowanie ich negatywnego wpływu na kwestie związane ze zrównoważonym rozwojem (aby nie stracić na atrakcyjności).

Zakres danych podlegających raportowaniu jest szeroki – obejmuje nie tylko kwestie związane z wpływem środowiskowym podmiotu, ale też kwestie związane z wpływem społecznym (np. na pracowników, lokalne społeczności). Szczegółowe wytyczne, jakie dane podlegają raportowaniu, określają tzw. ESRSy(11). Jest to obszerny, niemalże 300-stronicowy dokument, który dzieli obszary raportowania na:

• wymogi ogólne dot. ujawniania informacji;
• kwestie środowiskowe (E),
• kwestie społeczne (S) – dotyczące obszaru pracowników, własnych i w łańcuchach wartości, społeczności i konsumentów, a także użytkowników końcowych; prowadzenie działalności, czyli kwestie związane z ładem korporacyjnym (G).

W ramach wpływu na kwestie środowiskowe raportowaniu podlega wpływ na szereg elementów środowiska – nie tylko w obszarze emisji czy zanieczyszczeń powietrza, jakie powoduje dana działalność, ale i wpływu na zasoby wodne czy bioróżnorodność i ekosystemy. Z punktu widzenia centrów danych, wykorzystujących duże ilości wody na potrzeby chłodzenia, istotne będą w szczególności kwestie związane z wpływem centrów danych na zasoby wodne.

Raportowaniu podlegać będą również kwestie związane z wykorzystaniem zasobów – w duchu GOZ. Oznacza to konieczność raportowania danych z obszaru gospodarowania odpadami w ramach organizacji. Chcąc poprawić swój wpływ w tym zakresie, centra danych powinny z szerszym zakresie wykorzystywać surowce wtórne, jak chociażby materiały budowlane pochodzące z recyklingu. Warto wspomnieć, że ustawodawca europejski kończy właśnie prace nad rozporządzaniem, które wprowadzi wymogi ekoprojektowania dla wyrobów budowlanych, z którymi powinni zapoznać się inwestorzy planujący budowę(12).

Ważną zmianą w raportowaniu pozafinansowym, jaką przynosi CSRD, jest to, że w swoich raportach przedsiębiorcy muszą nie tylko podawać dane historyczne, ale i wyznaczać sobie zadania dotyczące kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem – takie jak np. bezwzględne cele redukcji emisji gazów cieplarnianych. W kolejnych raportach przedsiębiorcy będą musieli rozliczać się ze swojego postępu w osiąganiu wyznaczonych celów. Dlatego poza zdefiniowaniem celów w raporcie ESG lub w swojej strategii zrównoważonego rozwoju każdy przedsiębiorca powinien przygotować plan działania, który umożliwi mu osiągniecie zakładanych celów. Nie mając takiego planu i nie podejmując żadnych działań w kierunku osiągnięcia założonego celu, przedsiębiorca narazi się na zarzuty o stosowanie tzw. nierzetelnego marketingu ekologicznego (tzw. greenwashingu).

Zidentyfikowanie istotnych wpływów danego podmiotu na kwestie związane ze zrównoważonym rozwojem na potrzeby raportowania zgodnie z CSRD i ESRS powinno stanowić punkt wyjścia do analizy luk dla danego podmiotu – pod kątem ustalenia, jakiego rodzaju potencjalne wpływy powinny być mitygowane za pomocą określonych polityk i procedur. Może to dotyczyć kwestii związanych chociażby z ochroną bioróżnorodności i ekosystemów, do której coraz częściej odnosi się prawodawca unijny(13) – w sytuacji, gdy wśród potencjalnych ryzyk zidentyfikowano negatywny wpływ na bioróżnorodność i ekosystemy.

Warto pamiętać, że raportowanie pod CSRD to nie tylko rozliczanie się z wpływu swojej działalności na kwestie związane ze zrównoważonym rozwojem (np. na środowisko), ale i pokazanie, jak te kwestie mogą wpływać na dany biznes. Takim wpływem mogą być ryzyka związane z ocieplaniem się klimatu i negatywnym wpływem wysokich temperatur na sieć elektryczną, co może prowadzić do przerw w dostawie prądu (i konieczności wyłączenia centrów danych, co zdarzało się już w przeszłości). Podobnie dużym ryzykiem dla centrów danych związanym ze zmianami klimatu mogą być susze i kurczące się zasoby wodne.

Rzetelne zidentyfikowanie tego rodzaju wpływu i przygotowanie planu, jak uczynić swój biznes odporny na zidentyfikowane ryzyka (np. poprzez oparcie się na energii z własnego źródła wytwórczego, np. instalacji PV), niewątpliwie pozytywnie wpłynie na wiarygodność danego podmiotu i jego pozytywną ocenę przez partnerów biznesowych, inwestorów czy instytucje finansujące.

Myśląc o przygotowaniu się do sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju należy dobrze rozplanować proces. Zebranie danych na potrzeby raportowania wymaga zaangażowania szeregu osób w ramach organizacji i odpowiedniego rozdzielenia odpowiedzialności. Przygotowanie sprawozdania w zakresie zrównoważonego rozwoju powinno być poprzedzone analizą istotności, która pozwoli określić, jakie dane (wpływy, ryzyka i możliwości) należy uwzględnić w raporcie – co wymaga konsultacji z interesariuszami (np. wspólnikami, instytucjami finansującymi, pracownikami czy społecznościami, na które nasz biznes ma wpływ).

Samo przygotowanie raportu to nie koniec – po wyznaczeniu celów w obszarze zrównoważonego rozwoju organizacja powinna przygotować plan, jak te cele osiągnąć i sukcesywnie podejmować kolejne działania w ramach realizacji tego planu – tak aby nikt nam nie zarzucił, że nasze cele w obszarze zrównoważonego rozwoju to puste deklaracje.

Nadchodzące wymogi w obszarze efektywności energetycznej budynków

Warto pamiętać, że centra danych to nie tylko infrastruktura techniczna i nowoczesne urządzenia informatyczne, ale i budynki. A te ostatnie niebawem będą musiały spełnić szereg wymogów mających na celu uczynienie ich bezemisyjnymi.

Wymogi te wprowadza ostatnia rewizja tzw. dyrektywy budynkowej (EPBD)(14) przyjęta w marcu tego roku. Dyrektywa EPBD wprowadza szereg wymogów dotyczących budynków mających na celu poprawę ich parametrów fizycznych oraz uzgodnienie wytycznych w zakresie ekologicznych standardów budynków – tak aby zasoby budowlane w UE osiągnęły neutralność klimatyczną do 2050 roku.

Wymogi te będą dotyczyć także budynków będących własnością podmiotów prywatnych, ale i publicznych. Wśród najważniejszych z nich można wymienić:

A. ustalenie wymagań minimalnych dotyczących charakterystyki energetycznej budynków, tak aby od 1 stycznia 2030 r. wszystkie nowe budynki (będące własnością innych podmiotów niż instytucje publiczne) były bezemisyjne;

B. zapewnienie wykorzystania energii słonecznej w nowo budowanych budynkach – oznacza to m.in. konieczność montaży instalacji fotowoltaicznych na budynkach niemieszkalnych – począwszy od obowiązku montażu takich instalacji na nowych budynkach niemieszkalnych o powierzchni użytkowej powyżej 250 m2 obowiązującego od 31 grudnia 2026 r.;

C. wymagania wobec systemów technicznych budynków, infrastruktury na potrzeby zrównoważonej mobilności – wymagane będzie m.in. wyposażenie danych budynków w systemy automatyki i sterowania budynków, jak również zainstalowanie określonej liczby punktów ładowania i związanego z nimi okablowania

D. unifikację świadectw charakterystyki energetycznej z prezentacją danych w postaci klas charakterystyki energetycznej.

Przepisy EPBD nie nakładają obowiązków na przedsiębiorców – konkretne prawnie wiążące zobowiązania i wymogi dot. budynków będą wynikać z przepisów krajowych implementujących dyrektywę. Polski ustawodawca powinien je przyjąć najpóźniej w maju 2026 r.

Niemniej zakres zmian wprowadzanych dyrektywą EPBD jest tak istotny, że warto zapoznać się z wynikającymi
z niej wymogami i uwzględnić je w procesie planowania nowych inwestycji, jak i przy ocenie, na ile te obecnie istniejące wymagają modernizacji.

Blue Deal na regulacyjnym horyzoncie, czyli jak gospodarować zasobami wodnymi

Niewątpliwie redukcja śladu węglowego jest wyzwaniem na już. To, o czym warto pamiętać, to zmniejszenie swojego negatywnego wpływu na środowisko także w obszarze wykorzystania innych zasobów naturalnych, takich jak np. zasoby wodne.

W październiku 2023 r. Unia Europejska rozpoczęła prace nad nową strategią w zakresie gospodarki wodnej
– Europejskim Niebieskim Ładem (EU Blue Deal). Jej celem jest opracowanie wspólnej unijnej polityki w zakresie zarządzania wodą i ochrony zasobów wodnych dla niemal wszystkich sektorów unijnej gospodarki. W ramach tej strategii zakłada się, że polityka rolna i przemysłowa UE muszą uwzględniać środki wspierające redukcję konsumpcji, ponowne wykorzystanie i recykling wody oraz muszą dążyć do zmniejszenia praktyk prowadzących do zanieczyszczenia i marnotrawstwa wody.

Istotnym elementem Blue Deal jest rozwój infrastruktury zielonej technologii (ang. green technology) oraz wsparcie finansowe dla innowacyjnych projektów państw członkowskich. Zieloną technologią nazywa się technologię w pełni energo- oraz wodooszczędną.

Blue Deal przewiduje także konieczność zbierania danych w zakresie zużycia wody w przemyśle we wszystkich państwach członkowskich, a także na poziomie samych zakładów – co ma być pierwszym krokiem do wdrażania wodooszczędnych procesów produkcyjnych.

Powyższe założenia Blue Deal będą mieć wpływ na centra danych. Przemysł odpowiada za około 40% całkowitego poboru wody w Europie, a do sektorów o największym zapotrzebowaniu na wodę w UE należy m.in. branża ICT, w tym centra danych. Już teraz – w odpowiedzi na oczekiwania akcjonariuszy – największe przedsiębiorstwa technologiczne, takie jak Google, Amazon i Microsoft publikują dane na temat całkowitego zużycia wody przez swoją infrastrukturę technologiczną. Ich śladem muszą podążać także ich mniejsi, lokalni konkurenci, aby zachować konkurencyjność.

Jak w przypadku redukcji emisyjności i energochłonności, nieuniknionym wymogiem dla biznesu będzie zwiększenie efektywności wodnej swoich procesów produkcji i łańcuchów wartości oraz zmniejszenie wpływu na jakość wody. W nieodległej przyszłości możemy spodziewać się opracowania międzynarodowych i krajowych polityk promujących oszczędne i wydajne wykorzystanie wody we wszystkich sektorach gospodarki i społeczeństwa, a także przywrócenia utraconych zasobów wodnych.

W ramach wdrożenia tych polityk pojawią się zapewne nowe regulacje mające na celu optymalizację zużycia wody i promowanie jej recyklingu.

Nowe regulacje przyjmowane w celu osiągniecia założeń Blue Deal będą niewątpliwie oznaczać konkretne, nowe obowiązki dla przedsiębiorców. Dlatego powinni oni już teraz przygotować się do konieczności ograniczenia zużycia wody i zapewnienia jej ponownego użycia.

Kilka uwag o bezpiecznej komunikacji dot. „zazieleniania” centrów danych

Naturalnym jest, że przedsiębiorcy podejmujący konkretne działania w celu zmniejszenia swojego negatywnego wpływu na środowisko chcą promować swoją działalność lub swoje produkty jako zrównoważone czy przyjazne środowisku. Komunikacja w tym obszarze powinna być jednak formułowana w sposób bardzo przemyślany, aby nie narazić się na zarzuty o dopuszczanie się nierzetelnego czy pseudoekologicznego marketingu (czyli tzw. greenwashingu).

Zarzuty dot. greenwashingu mogą pojawić się nie tylko w sytuacji podawania danych nieprawdziwych czy wyolbrzymionych, ale także w sytuacji, gdy komunikaty o redukcji negatywnego śladu środowiskowego naszego biznesu będą zbyt ogólne, nieprecyzyjne czy wybiórcze.

W ramach przykładu:

• ryzykowne będzie eksponowanie informacji o wykorzystaniu energii ze źródeł odnawialnych w sytuacji, gdy taką energią pokryta zostanie mała część ogólnego zużycia energii w danym centrum danych (a więc udział energii ze źródeł odnawialnych w miksie energetycznym danego centrum danych będzie znikomy) lub wykorzystanie energii z OZE będzie polegać wyłącznie na zakupie gwarancji pochodzenia (niepołączonym z zakupem energii z OZE);
• podobnie ryzykowne będzie podkreślanie „zazieleniania” czy troski o planetę, w sytuacji, gdy dany podmiot co prawda zapewni wykorzystanie w swoich centrach danych energii ze źródeł odnawialnych, ale jednocześnie nie podejmie żadnych działań zmierzających do bardziej zrównoważonego wykorzystania zasobów wodnych czy wprost wykorzystanie wody zwiększy (a więc podawanie informacji w sposób wybiórczy).

Warto zwrócić uwagę na ryzyko wynikające z wykorzystania mechanizmów kompensacji, czyli zakupu tzw. kredytów węglowych (carbon credits). Mechanizmy te polegają na tym, że zamiast zmniejszania własnych emisji dany podmiot finansuje projekty prowadzące do pochłania dwutlenku węgla (np. projekty polegające na zalesianiu).

Kompensacja, sama w sobie, nie jest zabroniona – bez niej nie sposób osiągnąć zerowych emisji czy emisji ujemnych. Ryzyko pojawia się w sytuacji, gdy dany podmiot idzie na skróty i nie podejmuje żadnych działań mających na celu redukcję własnych emisji – a zamiast tego kupuje kredyty węglowe na ich pokrycie i formułuje na tej podstawie twierdzenia o redukcji swoich emisji czy swojej neutralności. W takiej sytuacji podmiot nie powinien chwalić się redukcją emisją czy osiągnięciem zerowego poziomu emisji, o ile nie doda do niego informacji, na ile redukcja emisji wynika z zakupu kredytów węglowych.

Podobnie nadal dużym ryzykiem związanym z korzystaniem z kredytów węglowych jest wiarygodność poszczególnych mechanizmów ich certyfikacji. W przeszłości przedsiębiorcy korzystający z mechanizmów kompensacji musieli mierzyć się z problemami wizerunkowymi wynikającymi z zarzutów dotyczących braku rzetelności schematów certyfikacji, z których korzystali oferujący zakupione przez nich kredyty węglowe.

Dlatego priorytetem dla każdego przedsiębiorcy powinno być ograniczanie emisji generowanych przez własną działalność aniżeli korzystanie z mechanizmów kompensacji.

Kontrahenci bliscy i dalsi, czyli słabe ogniwa w łańcuchach wartości

Obserwując ustawodawstwo unijne nie sposób nie zauważyć, że w coraz większym stopniu wymaga ono dokładnego przyjrzenia się przez przedsiębiorców swoim łańcuchom wartości.

Łańcuchy wartości to podmioty i relacje biznesowe, jakie musi nawiązać danych podmiot, aby móc świadczyć usługę lub wyprodukować produkt. Wyróżnia się:

• podmioty na niższym szczeblu łańcucha wartości (tzw. downstream value chain), czyli podmioty, które otrzymują produkty lub usługi od danej jednostki (np. dystrybutorzy, klienci); jak i
• podmioty na wyższym szczeblu łańcucha wartości (tzw. upstream value chain, czyli podmioty, które dostarczają produkty lub świadczą usługi, które są wykorzystywane do produkcji własnych produktów lub rozwoju własnych usług jednostki (np. dostawcy surowców, komponentów).

Raportowanie danych związanych ze zrównoważonym rozwojem zgodnie z CSRD i ESRS wymaga podania informacji o istotnych wpływach, ryzykach i możliwościach nie tylko dotyczących działalności danego podmiotu, ale i tych zidentyfikowanych w łańcuchach wartości danego podmiotu.

Podmioty objęte obowiązkiem raportowania zgodnie z CSRD i ESRS muszą zatem przyjrzeć się swojemu łańcuchowi wartości – i temu wyższego, i niższego szczebla. Obowiązek ten nie ogranicza się do bezpośrednich kontrahentów danego podmiotu (czyli tych, z którymi dany podmiot ma zawarte umowy czy którym udziela zamówień). Konieczne jest przyjrzenie się całym łańcuchom – a więc podmiotom zaangażowanym w cały proces wytworzenia produktu lub świadczenia usługi – od ich „kołyski” aż po „grób”.

Podmioty, które same nie podlegają obowiązkowi raportowania zgodnie z CSRD, muszą liczyć się z tym, że będą przedmiotem takiego badania (znajdując się w łańcuchach wartości podmiotów obowiązkiem objętych). Będą musiały zbierać zatem dane jakich wymaga się w ramach sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju (aby przekazać je swoim kontrahentom i partnerom biznesowym) jak i podejmować działania minimalizujące ich negatywny wpływ (w ramach dążenia do spełnienia celów wyznaczonych przez kontrahentów). Jeśli tego nie zrobią, zostaną usunięci z łańcuchów wartości firm podlegającym obowiązkowi raportowania zgodnie z CSRD
i ESRS.

Poza wymogami dotyczącymi raportowania danych związanych ze zrównoważonym rozwojem, wprowadzane są kolejne regulacje nakładające na przedsiębiorców obowiązki wdrożenia procedur należytej staranności w wyborze kontrahentów. Przykładem takich regulacji jest dyrektywa CS3D(15), przyjęta w tym roku.

Dyrektywa ta stanowi element legislacji, która wymusza na dużych przedsiębiorstwach włączenie kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem do systemów ładu korporacyjnego i uwzględnienie ich w procesie zarządzania firmą. Wymaga ona bowiem od dużych przedsiębiorstw działających na rynku unijnym wdrożenia odpowiedniej polityki w obszarze należytej staranności (w tym m.in. przyjęcia odpowiedniego kodeksu postępowania), tak aby odpowiednio identyfikować i mitygować ryzyka, jakie może powodować działalność danego podmiotu, jak i podmiotów w jego łańcuchach wartości. Ryzyka, jakie przedsiębiorca powinien identyfikować obejmują te związane z wykorzystaniem substancji i gospodarowaniem odpadami niebezpiecznymi, kwestie związane z bioróżnorodnością, jak i określone kwestie związane z prawami pracowniczymi i prawami człowieka.

W ramach oceny i zarządzania ryzykami przedsiębiorcy będą musieli przyjąć odpowiednie plany działań zapobiegawczych, a w razie naruszeń – plany działań naprawczych. Naruszenia mają być karane finansowo, jak i nałożeniem obowiązku odszkodowawczego względem podmiotów będących ofiarami naruszeń. Szczegółowe wymogi i sankcje za ich nieprzestrzeganie wprowadzi polski ustawodawca w ramach ustawy implementującej CS3D.

Dyrektywa CS3D wymusi na dużych przedsiębiorstwach dostosowanie wewnętrznego compliance do wymogów regulacji. Szczególnym wyzwaniem będzie wdrożenie odpowiednich systemów weryfikacji kontrahentów, jak i odpowiednie dostosowanie zawieranych z nimi umów, tak aby zapewnić sobie możliwość audytu podmiotów w łańcuchach wartości oraz zakończenia współpracy z podmiotem, którego działalność może stać się źródłem ryzyka. Podmioty mniejsze, nieobjęte CS3D, także będą musiały przyjrzeć się swojej działalności i swoim kontrahentom – tak aby nie stracić na atrakcyjności.

Wdrożenie wymogów z dyrektywy CS3D może okazać się szczególnie trudne w branży nowych technologii, gdzie do produkcji urządzeń i komponentów wykorzystywane są pierwiastki ziem rzadkich wydobywane i przetwarzane w Chinach – kraju, gdzie dochodzi do przypadków naruszenia praw pracowniczych i praw człowieka. Jednocześnie, wobec globalnej dominacji Chin w obszarze podaży tych pierwiastków, jak i niedostatecznego rozwinięcia technologii i skali recyklingu, znalezienie alternatywy może być wyjątkowo trudne, o ile w ogóle możliwe. Szukając pozytywów, można w tej sytuacji dopatrzeć się pewnej szansy na rozwój lokalnych dostawców.

Podsumowując, regulacje takie jak CS3D, ale i regulacje w obszarze sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju wymagają ponownego przyjrzenia się swoim łańcuchom dostaw, jak i wewnętrznym procedurom należytej staranności. Odpowiednie procedury wyboru i weryfikacji kontrahentów czy postanowienia umowne mogę nie tylko uchronić do odpowiedzialności prawnej za niewłaściwe zachowania kontrahentów, ale i zwiększyć atrakcyjność danego podmiotu w oczach jego potencjalnych partnerów biznesowych.

Jak rozwijać działalność w obszarze centrów danych w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju?

Biorąc pod uwagę przyjęte oraz planowane regulacje prawne – przede wszystkim te opracowywane na poziomie unijnym – można śmiało podsumować, że wpisanie kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem w model biznesowy centrum danych jest nieuniknione. To już nie tylko sposób na zwiększenie atrakcyjności i wartość dodana w poszukiwaniu partnerów biznesowych (klientów) dla centrum danych, ale i jedyna droga na uniknięcie kar za non-compliance.

Patrząc na ilość nowych regulacji, które będą dotyczyć centrów danych (bezpośrednio lub pośrednio), warto już teraz wdrożyć w organizacji odpowiedni system skanowania regulacji (horizon scanning), aby odpowiednio zmapować istniejące obowiązki i przygotować się do tych nadchodzących. Wszak nie można mówić o odpowiedzialnym biznesie, jeśli nie działa on w pełnej zgodzie z regulacjami prawnymi.

W praktyce naszej pracy widzimy, że klienci coraz częściej proszą nas o regulacyjny horizon scanning, żeby wiedzieć, jakie stoją przed nimi wyzwania, jak i móc odpowiedzialnie planować rozwój swojego biznesu w dłuższej perspektywie. Wynik takiego ćwiczenia przedstawiamy w formie wygodnej aplikacji, tak aby każdy w organizacji mógł zweryfikować status i zakres regulacji w danym obszarze – i wykorzystać tę wiedzę w codziennym prowadzeniu i planowaniu rozwoju biznesu jak i podejmowaniu decyzji.

Myśląc o wdrożeniu w organizacji strategii zrównoważonego rozwoju (strategii ESG) warto podejść do tego ćwiczenia w sposób kompleksowy. Poza określeniem kierunku rozwoju organizacji i celów w obszarze zrównoważonego rozwoju, jakie zamierzamy osiągnąć, warto od razu przygotować konkretny plan działania określający drogę do osiągniecia tych celów i wskazujący na określone działania, jakie na tej drodze planujemy podjąć. Zwiększy to wiarygodność biznesu i jego atrakcyjność dla kontrahentów i instytucji finansujących (np. banków) oraz pozwoli mitygować ryzyko posądzeń o greenwashing.

Wyzwań jest wiele, a w najbliższej przyszłości pojawi się jeszcze więcej. Dobre planowanie jak i dobór odpowiednich partnerów, którzy wspomogą swoją wiedzą i doświadczeniem w dostosowaniu do nowych wymogów, pozwala jednak odpowiednio się do nich przygotować, budując jednocześnie wizerunek odpowiedzialnego i rzetelnego partnera biznesowego. W dłuższej perspektywie, przyniesie to na pewno wymierne korzyści.

Autorki:

dr Katarzyna Barańska, partner, szefowa Praktyki Dekarbonizacji kancelarii Osborne Clarke

Sylwia Uziębło-Kowalska, counsel Praktyki Dekarbonizacji kancelarii Osborne Clarke

Anna Bojja, associate Praktyki Dekarbonizacji kancelarii Osborne Clarke

Aleksandra Chrabota, junior associate Praktyki Dekarbonizacji kancelarii Osborne Clarke

Przypisy:

[1] SHAPING EUROPE’S DIGITAL FUTURE; https://commission.europa.eu/document/download/84c05739-547a-4b86-9564-76e834dc7a49_en?filename=communication-shaping-europes-digital-future-feb2020_en.pdf

[2] https://www.greendigitalcoalition.eu/assets/uploads/2024/04/EGDC-Net-Carbon-Impact-Assessment-Methodology-for-ICT-Solutions.pdf

[3] https://www.greendigitalcoalition.eu/deployment-guidelines/

[4] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1791 z dnia 13 września 2023 r. w sprawie efektywności energetycznej oraz zmieniająca rozporządzenie (UE) 2023/955 (wersja przekształcona), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32023L1791

[5] Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2024/1364 z dnia 14 marca 2024 r. w sprawie pierwszego etapu ustanawiania wspólnego unijnego systemu oceny centrów przetwarzania danych (Dz. U. UE. L. z 2024 r. poz. 1364).

[6] Nie dotyczy centrów przetwarzania danych wykorzystywanych lub zapewniających usługi tylko do ostatecznego celu obronności i ochrony ludności zgodnie z art. 12 ust. 2 Dyrektywy EED.

[7] Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2024/1364 z dnia 14 marca 2024 r. w sprawie pierwszego etapu ustanawiania wspólnego unijnego systemu oceny centrów przetwarzania danych (Dz. U. UE. L. z 2024 r. poz. 1364); w Polsce dotychczas takiego systemu nie utworzono, a zatem podmioty zobowiązane powinny przekazywać dane bezpośrednio do unijnej bazy danych, o której mowa w Rozporządzeniu delegowanym.

[8] Obowiązki dot. raportowania danych odnoszą się do pomieszczeń i wyposażenia, które służą głównie lub tylko do celów związanych z danymi (tj. serwerownie danych) oraz sprzętu z nimi powiązanego (tj. układów chłodzenia, oświetlenia, układów akumulatorów czy zasilaczy awaryjnych); obowiązkiem sprawozdawczym nie są objęte sprzęty IT do wspólnego użytku, umieszczone w miejscach publicznie dostępnych, jak również wyposażenie powiązane chociażby z serwerami, siecią czy magazynowaniem umieszczone w różnych lokalizacjach na terenie przedsiębiorstwa (np. punkty dostępu do sieci, pojedyncze serwery).

[9] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju; w Polsce procedowana jest obecnie ustawa implementująca ww. dyrektywę – na dzień przygotowania materiału projektu ustawy został uchwalony przez Sejm (ustawa z dnia 21 listopada 2024 r. o zmianie ustawy o rachunkowości, ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym oraz niektórych innych ustaw – druk nr 726).

[10] Obowiązkami raportowania będą objęte także wybrane podmioty z państw trzecich – o ile prowadzą znaczącą działalność w UE (spełnia określone parametry finansowe).

[11] European Sustainability Reporting Standards, czyli Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2023/2772z dnia 31 lipca 2023 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE w odniesieniu do standardów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju.

[12] Wniosek – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/1020 i uchylające rozporządzenie (UE) nr 305/2011, 2022/0094 (COD).

[13] Odsyłamy np. do rozporządzenia (UE) 2024/1991 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 czerwca 2024 r. w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych i zmiany rozporządzenia (UE) 2022/869, które zobowiązuje państwa członkowskie UE do przyjęcia planów odbudowy zasobów przyrodniczych (czyli odbudowy bioróżnorodności i ekosystemów) stawiając im konkretne cele w tym zakresie.

[14] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1275 z dnia 24 kwietnia 2024 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków.

[15] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1760 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz zmieniająca dyrektywę (UE) 2019/1937 i rozporządzenie (UE) 2023/2859.