Podsumowanie badań i analiz dokonanych przez Sektorową Radę ds. Kompetencji – Informatyka

Sektorowa Rada ds. Kompetencji – Informatyka przeprowadziła od roku 2016 – na wielu poziomach –  szereg prac na rzecz synchronizacji edukacji z potrzebami biznesu sektora IT. Przypomnijmy, rady sektorowe ds. kompetencji powstały jako odpowiedź na zidentyfikowane problemy na rynku pracy, związane z pogłębiającymi się brakami odpowiednio wykwalifikowanej kadry.

Sektorowa Rada ds. Kompetencji ‒ Informatyka działa od 2016 r. Stała się swoistą platformą wymiany wiedzy i doświadczeń. Ważnym elementem funkcjowania Rady jest realizacja badań i analiz dotyczących potrzeb kompetencyjmych sektora IT. Oto najważniejsze z nich.

1. Gromadzona przez Radę wiedza na temat potrzeb kompetencyjnych sektora IT jest podstawą do oceny istniejących działań i proponowania rozwiązań mających na celu poprawę dopasowania form i zakresu kształcenia do wymogów szybko zmieniającego się rynku pracy.

W latach 2019–2020 przygotowano trzy rekomendacje dotyczące poszukiwanych kompetencji i kwalifikacji na rynku pracy sektora IT w Polsce. Były to dwie rekomendacje zwykłe, na potrzeby organizowanych przez PARP konkursów „Kompetencje dla sektorów”, oraz jedna rekomendacja nadzwyczajna, dotycząca potrzeb kompetencyjnych związanych z pandemią koronawirusa.

Oceny zapotrzebowania na kluczowe, poszukiwane w sektorze IT kompetencje
i kwalifikacje dokonano na podstawie konsultacji wewnętrznych z członkami – ekspertami Rady oraz na podstawie analizy dostępnych źródeł danych i informacji. Do sporządzenia rekomendacji zwykłych wykorzystano również wskazania
z przygotowanych specjalnie w tym celu ankiet przeprowadzonych drogą internetową wśród firm z sektora IT oraz środowisk akademickich.

Kompetencje wskazane rok później przez Radę odzwierciedlają niezwykle szybkie zmiany technologiczne w sektorze IT. Wśród 25 kompetencji, na które było zapotrzebowanie
na rynku pracy, znalazły się:

• tworzenie i rozwój rozwiązań z zakresu sztucznej inteligencji;
• tworzenie i rozwój rozwiązań chmurowych;
• tworzenie i rozwój rozwiązań do analizy
dużych zbiorów danych (big data);
• zarządzanie cyberbezpieczeństwem – specjalista;
• zarządzanie cyberbezpieczeństwem – ekspert;
• zarządzanie cyberbezpieczeństwem – menedżer;
• projektowanie systemów informatycznych;
• programowanie na poziomie podstawowym;
• programowanie na poziomie zaawansowanym;
• programowanie aplikacji użytkowych;
• programowanie systemów automatyki;
• testowanie oprogramowania;
• administrowanie siecią lokalną;
• administrowanie siecią rozległą;
• wirtualizacja serwerów;
• modelowanie danych;
• programowanie aplikacji bazodanowych;
• administrowanie bazami danych;
• zarządzanie projektami;
• negocjacje biznesowe;
• komunikacja w firmie;
• języki branżowe (angielski, niemiecki, francuski, rosyjski).

Natomiast w rekomendacji nadzwyczajnej
z sierpnia 2020 r., dotyczącej kompetencji
i kwalifikacji poszukiwanych w sektorze
IT w związku ze skutkami pandemii koronawirusa, zostały wskazane dwa rodzaje kompetencji i kwalifikacji: specyficzne dla sektora IT oraz przekrojowe, możliwe do realizacji w każdej branży.

Za kluczowe dla sektora IT zostały uznane: tworzenie i rozwój rozwiązań chmurowych; tworzenie i rozwój rozwiązań do analizy dużych zbiorów danych (big data); wirtualizacja serwerów; zarządzanie cyberbezpieczeństwem; zarządzanie obiegiem dokumentów elektronicznych (tekstowych i multimedialnych) w trybie pracy zdalnej; organizacja i zarządzanie pracą zdalną z wykorzystaniem dostępnych technologii i narzędzi.

W maju 2020 r. przygotowano „Stanowisko Sektorowej Rady ds. Kompetencji – Informatyka w sprawie potrzeb sektora IT w związku z pandemią”. Zostało ono wypracowane przez zespół roboczy składający się z ekspertów – członków Rady na podstawie analizy sytuacji sektora IT. W przedstawionym stanowisku Rada zwróciła m.in. uwagę, że celowe wydaje się wsparcie szkoleniowe nie tylko w obszarach pracy zdalnej, wprowadzanej bezpośrednio w wyniku pojawienia się koronawirusa, lecz także w dłuższej perspektywie związanej
ze spodziewanym nasileniem się procesów cyfryzacji gospodarki.

2. Zgłoszona została wówczas także propozycja przeprowadzenia badania dotyczącego wyzwań w zakresie potrzeb kompetencyjnych sektora w związku ze skutkami pandemii koronawirusa oraz doświadczeń wyniesionych z dotychczasowych działań.

Badanie takie, po akceptacji przez PARP, zostało zrealizowane jako wspólny projekt Sektorowej Rady ds. Kompetencji – Informatyka oraz Sektorowej Rady ds. Kompetencji Telekomunikacja i Cyberbezpieczeństwo. Przeprowadzono je w trzech edycjach – w czerwcu 2021 r., lutym/marcu 2022 r. oraz w styczniu/lutym 2023 r.

3. Przy udziale roboczego zespołu eksperckiego Rady prowadzono również badanie na temat wpływu telepracy w okresie pandemii na kondycję pracowników sektora IT. Głównym jego celem była ocena przestrzegania zasad ergonomii podczas pracy zdalnej przez pracowników firm z sektora IT. Wyniki badania miały posłużyć uzyskaniu przeglądu sposobów i zasad postępowania dotyczących pracy w domu. Będą mogły być wykorzystane jako podstawa do opracowania zasad dotyczących pracy w domu zarówno dla pracowników, jak i pracodawców. Mogą być pomocne także przy tworzeniu programów oraz materiałów edukacyjnych.

4. Członkowie Rady oceniali także wielkość luki kompetencyjnej w Polsce w obszarze IT. Na potrzeby projektu znacznie zawężono pojęcie sektora, ograniczając go do firm o trzech kodach PKD: J.58.2 (Działalność wydawnicza w zakresie oprogramowania), J.62 (Działalność związana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz działalność powiązana) oraz J.63.1 (Przetwarzanie danych; zarządzanie stronami internetowymi), co sprawiło, że formalnie działalność Rady obejmowała tylko ok. 1/3 osób zatrudnionych jako specjaliści IT, a duża część rynku umykała analizom i prognozom.

„Trudno podjąć działania na rzecz zasypywania luki kompetencyjnej, jeśli nie zna się stanu „posiadania”, a siedem lat temu trudno było nawet oszacować, ilu specjalistów IT w Polsce mamy. Wprawdzie w przestrzeni publicznej od 2017 r. funkcjonowały oszacowania firmy szkoleniowej Kodilla, szacujące braki specjalistów IT w Polsce na 50 tys. osób, ale nie były wiarygodne, bo nie ujawniono ani zakresu danych, ani metodyki badania. Z kolei szacunki GUS w obszarze IT są, zdaniem firm szkoleniowych i analitycznych, trzykrotnie niedoszacowane” – uważają przedstawiciele Rady.

Analitycy PIE, na podstawie własnych analiz oraz badań, których wyniki podsumowano w opublikowanym w listopadzie 2022 r. raporcie „Ilu specjalistów IT brakuje w Polsce” oceniają, że w polskiej gospodarce w połowie 2022 r. pracowało ok. 586 tys. specjalistów IT – ok. 3,5% zatrudnionych w kraju. Spośród tych ponad 580 tys. specjalistów ok. 465 tys. zatrudnionych było w przedsiębiorstwach klasyfikowanych w sekcji J klasyfikacji PKD (informacja i komunikacja), pozostali pracowali w firmach nieinformatycznych. Badanie PIE nie obejmowało specjalistów IT zatrudnionych poza gospodarką (m.in. w administracji, edukacji, kulturze).

Przygotowując rekomendacje dotyczące specjalności oraz dziedzin informatyki, w których jest największe zapotrzebowanie na edukację formalną oraz szkolenia, Rada musiała polegać na swoich ekspertach i własnych badaniach oraz bliskich kontaktach z firmami – zarówno z sektora IT, jak i badawczymi oraz rekrutacyjnymi.

Zapotrzebowanie pracodawców na kompetencje nie jest stałe, to proces, który podlega modyfikacjom pod wpływem trendów i innych czynników oddziałujących na rynek, co sprawia, że konieczne jest bieżące monitorowanie tych potrzeb, ale i prognozowanie kluczowych zmian w ujęciu branżowym.

W tym celu, Centrum Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego we współpracy z PARP oraz Sektorową Radą ds. Kompetencji – Informatyka, opracowało koncepcję badania Branżowy Bilans Kapitału Ludzkiego w sektorze IT. To największe tego typu badanie w kraju, które pozwoliło zdiagnozować obecne potrzeby kompetencyjne oraz kierunki rozwoju kadrowego sektora IT w kontekście zachodzących na rynku zmian.

W badaniu zidentyfikowano kluczowe stanowiska w sektorze IT, dla każdego z nich definiując kompetencje, które są szczególnie ważne dla pracodawców i których znaczenie będzie rosło oraz te, które są już teraz trudne do pozyskania na rynku. To pozwoliło wskazać, w jakich obszarach mamy do czynienia z niedopasowaniem kompetencyjnym na rynku IT i gdzie może wystąpić luka kompetencyjna.

Dotychczas przeprowadzono dwie, ogólnopolskie edycje badania – pierwszą na przełomie lat 2018/2019 oraz drugą w 2021 roku. W każdej z edycji badania wzięło udział ponad 800 pracodawców (przedstawicieli kadry zarządzającej) z sektora, ponad 850 studentów ostatniego roku studiów na kierunkach informatycznych oraz kilkudziesięciu ekspertów i analityków branży IT. To pozwoliło zobrazować sytuację rynku pracy polskiego sektora IT od strony popytu na kompetencje specjalistów IT oraz ich podaży, a także trendów, które najsilniej ten rynek kształtują.

Badania BBKL mają służyć wypracowaniu rekomendacji dla systemu edukacji. Raport
z drugiej edycji obejmuje analizę sytuacji pracodawców, kluczowych trendów rozwojowych oraz zapotrzebowania na kompetencje. Pokazuje obraz rynku pracy polskiego sektora IT od strony popytu na kompetencje specjalistów IT oraz
ich podaży, a także trendów najsilniej kształtujących ten rynek.

Autorzy przedstawili 12, najważniejszych ról zawodowych występujących w sektorze
IT. Są to: rozwój biznesu; projektowanie rozwiązania; programowanie; testowanie; zarządzanie zespołem; projektowanie ergonomii; wdrażanie produktów; obsługa infrastruktury; asysta techniczna; analiza danych; zarządzanie produktem: DevOps. Do każdej z nich zostały przypisane niezbędne kompetencje.

5. Członkowie-eksperci Rady brali udział w procesie konsultowania profili kompetencyjnych poszczególnych ról zawodowych oraz identyfikacji najważniejszych dla sektora IT trendów rozwojowych.

Uczestniczący w drugiej edycji badania przedsiębiorcy z branży IT w Polsce
uznali, że w zasadzie wszystkie wskazane przez ekspertów trendy będą wpływać w perspektywie najbliższych 3–5 lat na wzrost zapotrzebowania na specjalistów o nowych kompetencjach. Największe wyzwania będą się jednak wiązać
z zapewnieniem odpowiednich kadr w takich dziedzinach, jak: cyberbezpieczeństwo; sztuczna inteligencja/uczenie maszynowe; chmury obliczeniowe/przetwarzanie brzegowe.

6. Rozwinięciu i uszczegółowieniu potrzeb kompetencyjnych związanych z rozwojem nowych trendów w IT posłużyło, realizowane przez Radę, „Badanie wpływu trendów rozwojowych nowych technologii, w szczególności sztucznej inteligencji
i uczenia maszynowego na potrzeby kompetencyjne sektora IT w zakresie tworzenia oprogramowania”.

Badanie zostało przeprowadzone w styczniu 2023 r. Badani są zgodni (85%), że w związku z rozwojem sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego w bardzo wysokim stopniu staną się potrzebne nowe kompetencje i kwalifikacje, a automatyzacje procesów biznesowych przełożą się na znaczny wzrost zapotrzebowania na nowe umiejętności (72%).

“Rozwój nowych technologii znacząco wpłynie na rynek pracy, a także zmieni sposób funkcjonowania wielu branż i sektorów naszej gospodarki. Jeszcze do niedawna szacowano, że w wyniku postępującej automatyzacji wielu pracowników może całkowicie stracić dotychczas wykonywaną pracę, a tylko nieliczni będą mogli się przekwalifikować. Obecnie badania wskazują, że liczba nowych miejsc pracy związanych z AI może znacząco wzrosnąć, wymagać to będzie jednak od pracowników podnoszenia, a także dostosowania kwalifikacji i kompetencji do zapotrzebowania rynku. Postępująca transformacja cyfrowa powoduje, że firmy, które do tej pory nie były związane bezpośrednio z sektorem IT będą musiały położyć większy nacisk na umiejętności cyfrowe oraz kwalifikacje swoich pracowników w tym obszarze” – komentuje Beata Ostrowska, Przewodnicząca Sektorowej Rady ds. Kompetencji Informatyka.

Aż 47% badanych uważa, że rozwój zastosowań sztucznej inteligencji zwiększy zapotrzebowanie na programistów, natomiast 35% uważa, że nie będzie to miało żadnego wpływu na poziom zapotrzebowania. Raport Światowego Forum Ekonomicznego potwierdza, że w Polsce zapotrzebowanie na programistów będzie wciąż rosło.

7. Znajomość sektora IT Rada wykorzystywała również w licznych procesach konsultacyjnych. Członkowie-eksperci Rady systematycznie uczestniczyli w społecznych konsultacjach wniosków o włączenia kwalifikacji rynkowych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK). Przygotowywali opinie zarówno na temat propozycji ogólnych kompetencji cyfrowych, jak i specjalistycznych, specyficznych dla sektora IT zawodowych kwalifikacji rynkowych.

Przedstawiciele Rady brali udział
w prowadzonych przez IBE badaniach delfickich na potrzeby prognozy zapotrzebowania na zawody szkolnictwa branżowego w ujęciu krajowym i regionalnym. Opiniowali również corocznie projekty przygotowanych na potrzeby ministerstwa edukacji prognoz zapotrzebowania na zawody szkolnictwa branżowego. Konsultowali poza tym programy kształcenia dla techników branżowych czy programy studiów na uczelniach z zakresu informatyki.

8. Wspólny zespół roboczy ekspertów opracował wiosną opinię w sprawie sytuacji na polskim rynku pracy w związku z wydarzeniami na Ukrainie. Przygotowane na zlecenie PARP stanowisko miało służyć do wypracowania rozwiązań sprzyjających wykorzystaniu potencjału przybyłych do Polski specjalistów ICT z Ukrainy oraz podjęciu działań wspierających ukraińskich uchodźców na polskim rynku pracy.

9. Zespoły eksperckie Rady opiniowały również wiele projektów związanych z rozwojem kompetencji i kwalifikacji oraz edukacją na potrzeby rynku: Program Rozwoju Kompetencji Cyfrowych; Szkoła Menedżera MŚP; System monitorowania losów absolwentów szkół ponadpodstawowych; Aktywna tablica.

Wśród rekomendacji przygotowanych przez Sektorową Radę ds. Kompetencji
– Informatyka znalazła się również rekomendacja dotycząca aktualizacji Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego.

10. W 2020 r. zespół członków Sektorowej Rady ds. Kompetencji ‒ Informatyka wygrał konkurs i w konsekwencji opracował na zamówienie Instytutu Badań Edukacyjnych (IBE) prototyp Sektorowej Mapy Kwalifikacji IT (SMK IT). Przyjął on, zgodnie
z oczekiwaniami zleceniodawcy, postać interaktywnego narzędzia graficznego, stanowiącego jedną z możliwości praktycznego wykorzystania SRK w celu lepszego zarządzania kwalifikacjami w sektorze IT.

Podczas warsztatów problemowych, oprócz przeglądu regulacji prawnych i dostępnych raportów dotyczących zagadnień kompetencji i kwalifikacji rynkowych w obszarze IT, zespół przeprowadził pogłębione badania rynku edukacyjnego z uwzględnieniem kształcenia formalnego na poziomie szkół branżowych, studiów wyższych i podyplomowych, a także ofert szkoleniowych dostępnych online. Wynikiem tych prac był z jednej strony syntetyczny zbiór danych wejściowych do systemu mapy sektorowej, a z drugiej strony ‒ pełne przekonanie co do braku możliwości praktycznej automatyzacji w procesie przypisywania relacji między efektami uczenia się dla poszczególnych kompetencji.

Przyczyną tego stanu rzeczy są niespójne charakterystyki potwierdzeń uzyskania kompetencji na różnych poziomach, np. brak unifikacji opisów na poziomie studiów wyższych
albo dowolność sformułowań w Bazie
Usług Rozwojowych. Takie mechanizmy
w ograniczonej skali prototypu udało się zaimplementować ręcznie, co znacząco wpłynęło też na potwierdzenie sensowności wyboru technologii tworzenia narzędzia.

W efekcie stworzono sprawne narzędzie bazodanowe z typowymi funkcjonalnościami CRUD (Create, Read, Update, Delete), o niebanalnej konstrukcji i intuicyjnym interfejsie, które wypełnione zostało treścią zwalidowaną przez prace 
paneli eksperckich. Wyodrębniono też obszary funkcjonalne IT, charakteryzujące się zasadniczymi i źródłowymi kompetencjami ogólnymi oraz kompetencjami specyficznymi, umożliwiającymi wykonywanie tam konkretnych zadań.

W wyniku prac ekspertów uzasadniono także zasadnicze ograniczenia w zakresie możliwości tworzenia mechaniki automatycznego tworzenia powiązań i relacji w stworzonym modelu, wynikające z obecnego stanu zapisów ZRK dla różnych źródeł kwalifikacji. Wskazano również na kierunki dalszego rozwoju zgodne
z europejskimi systemami kwalifikacji w sektorze IT: e-CF i SFIA.

11. W roku 2018 wystartował Zintegrowany System Kwalifikacji (ZSK) profesjonalistów IT, który miał ułatwić poruszanie się na rynku pracy zarówno pracodawcom, jak i pracownikom. Wtedy właśnie opublikowano, opracowywaną przez blisko trzy lata, Sektorową Ramę Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego (SRK-IT). ZSK ma istotne znaczenie, zwłaszcza w skali ogólnoeuropejskiej, ponieważ umożliwia obiektywne porównywanie kwalifikacji, w tym w realnych umiejętności, a nie tylko tych potwierdzonych formalnie.

Rada powołała zespół roboczy, który podjął się analizy celowości i kierunków aktualizacji SRK-IT. Nie ulegało wątpliwości, że należy dostosować poziomy, wyznaczniki i opisy kompetencji SRK-IT do zmian zachodzących w branży IT. Wnioskiem głównym z prac zespołu było potwierdzenie konieczności aktualizacji lub stworzenia nowej SRK-IT.

Zespół opracował wytyczne do prac nad aktualizacją/nową ramą. Zdaniem ekspertów zespołu, SKR-IT powinna obejmować także poziom 8 PKR i zostać rozszerzona na poziomy 3–8 PRK. Zespół postulował także zwiększenie liczby wyznaczników (obszarów funkcjonalnych) SRK-IT co najmniej do liczby obszarów wymienionych w SRK-IT 2018, ale nieuwzględnionych w strukturze ramy.

Wyniki prac zespołu Rady posłużyły do opracowania szczegółowych założeń aktualizacji SRK-IT. Raport analizuje i ocenia zakres oraz strukturę SRK i jej zgodność z Ustawą o ZSK, w szczególności zgodność z charakterystykami poziomów PRK.

Zdaniem autorów raportu, w SRK-IT w zakresie umiejętności właściwych dla danego obszaru zastosowano bardzo złożony sposób opisu kompetencji. Zapisy są przesadnie rozbudowane, obejmują duży zakres, a dodatkowo mają rozbudowane doszczegółowienia. Są przez to mało czytelne i utrudniają korzystanie z SRK. Szczególnie utrudnione jest przypisanie poziomu pojedynczym kompetencjom.

Obecne ramy kwalifikacji uznane zostały za kompletne w zakresie kompetencji dotyczących programowania, wsparcia IT, zarządzania w IT, sieci komputerowych oraz częściowo w obszarze dotyczącym analityki IT i inżynierii komputerowej. Uzupełnienia wymagają jednak zagadnienia związane z bazami danych, technologiami internetowymi oraz pozostałe zagadnienia wchodzące w skład obszarów dotyczących analityki IT i inżynierii komputerowej.

W raporcie zwrócono także uwagę, że choć w SRK-IT używane są sformułowania zapewniające aktualność zapisów poprzez zachowanie neutralności technologicznej, to jednak Rama nie obejmuje kompetencji odnoszących się do aktualnych trendów,
takich jak: cyberbezpieczeństwo, przemysł 4.0, chmury obliczeniowe/przetwarzanie brzegowe, automatyzacja testowania, sztuczna inteligencja, continous delivery, user experience, big data, blockchain, internet rzeczy, wirtualna i poszerzona rzeczywistość, rozwój komputerów kwantowych.

Autorki raportu prezentują trzy warianty postępowania w zakresie aktualizacji SRK-IT. Pierwszy z nich to uzupełnienie dokumentu
o brakujące obszary kompetencji z zachowaniem dotychczasowej struktury. Zaletą tego podejścia są niskie nakłady, ale jego poważną wadą ‒ utrwalenie mało funkcjonalnej struktury oraz ryzyko powielania błędów. Wariant trzeci, radykalny, to rezygnacja z aktualizacji SRK-IT na rzecz innych rozwiązań opisujących kompetencje w sektorze IT.

12. Od początku projektu członkowie Rady optowali za przeniesieniem na polski grunt najlepszych europejskich praktyk wykorzystujących Europejską Ramę Kwalifikacji dla informatyki.

Staraniem Rady w czerwcu 2022 r. w Polskim Komitecie Normalizacyjnym powołany został Komitet Techniczny (KT)
nr 337 ds. Kompetencji ICT. W skład KT 337 wchodzą członkowie i eksperci Rady, będący przedstawicielami Polskiego Towarzystwa Informatycznego, Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji, Łódzkiej Izby Gospodarczo-Handlowej, Politechniki Rzeszowskiej i Politechniki Koszalińskiej. Jednym z głównych celów KT jest opracowanie i upowszechnienie polskiej wersji normy PN-EN 16234 (e-CF 4.0).

Sektorowa Rada ds. Kompetencji – Informatyka prowadzona jest przez partnerstwo Polskiego Towarzystwa Informatycznego i Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji w ramach projektu współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój.

Publikacja w ramach projektu „Utworzenie i funkcjonowanie Rady ds. Kompetencji Sektora IT” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój.

Partnerzy projektu: